شاید خواسته باشید حین رفتن به کشور ترکیه از راه زمینی از دریاچه‌ی ارومیه دیدن کنید، یا این که به تبریز سفرکرده و به دنبال مکان‌های دیدنی در غرب استان و جاده‌های بسیار زیبا باشید، یا خواسته باشید از یک راه همراه با مناظر طبیعی زیبا از تبریز به ارومیه سفر کنید؛
در این صورت باید از شهرستان شبستر و جاده‌ی زیبای آن عبور کنید که در این حین به شهرهایی برخورد می‌کنید که به‌خودی‌خود مسافرخانه‌ها و بازارهای مسافری جالبی دارند.
شما در این راه قبل از ورود به شهر صوفیان می‌توانید روستای سهرگل را ببینید، اگر وارد این روستا بشویم شاهد کلیسای بسیار زیبایی خواهیم بود که به شرح آن می‌پردازیم:
کلیسای سهرقه (سهرل) مربوط به سده‌ی 5 و 6 ه. ق. است و در شهرستان شبستر، بخش صوفیان، روستای سهرگل واقع‌شده است؛ این اثر در تاریخ 1 فروردین 1347 با شماره ی ثبت 766 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این کلیسا در روستای سهرل یا سهرقه – بعد از فرودگاه تبریز در 13 کیلومتری جاده آسفالته تبریز مرند و در 35 کیلومتری تبریز واقع شده است.
این بنا را معماران روس و فرانسوی و استادکاران آذربایجانی ساخته اند و قدمت آن را به سال 1840 میلادی رقم‌زده‌اند. این کلیسا در اثر زلزله 1936 به‌شدت آسیب دید و بعدازآن واقعه درها و پنجره‌های بنا به تاراج رفته است ولی آنچه از آن دوران به یادگار مانده خود در شمار یکی از نفیس‌ترین آثار معماری آذربایجانی به شمار می‌آید. بنا به شکل مستطیل به ابعاد 30/6 * 45/18 متر است که با آجر ساخته‌شده و از سه قسمت ورودی، تالار مرکزی و محراب تشکیل یافته است. ضلع غربی بنا را، ایوان آجری آن تشکیل می‌دهد که به‌وسیله‌ی دو راه‌پله به برج ناقوس کلیسا، که آن‌هم به‌صورت برجی بلند با پلان ستاره‌ای شکل و گنبد رک خیاری جلب‌توجه می‌کند، ارتباط می‌یابد. تالار مرکزی کلیسا، پلان مستطیل شکل با پوشش گنبدی دارد. طاق مرکزی آن نیز به‌وسیله‌ی کاربندی‌های آجری به پلانی 10 ضلعی تبدیل می‌شود که پایه گریو گنبد تالار بر روی آن قرار می‌گیرد. پوشش خارجی بنا به‌صورت گریو استوانه‌ای و گنبدی مخروطی خودنمایی می‌کند. طرح آجرکاری گنبد نیز از مهم‌ترین کارهای دوران قاجاریه محسوب می‌شود. (گریو در معماری سنتی به معنای ساق گنبد است. در معماری سنتی ایران تناسب گریو گنبد با تشخیص معمار نسبت به بر بیرونی یا داخلی بنا بوده است که در پاره‌ای از موارد جهت شاخص نشان دادن آن گنبد در سیمای شهر ارتفاع گریو را افزایش می‌دادند.)
محراب کلیسا در منتهی‌الیه ضلع شرقی بنا، با گنبد رک بر روی گریوی هشت‌ضلعی قرار گرفته است. بر روی دیوار خارجی کلیسا طاق‌نماهایی با طاق هلالی شکل تعبیه کرده‌اند که از یکنواختی و سادگی بنا می‌کاهد.
در ادامه‌ی جاده ما وارد شهر صوفیان خواهیم شد، این جاده دقیقاً از مرکز این شهر عبور می‌کند، صوفیان بازارهای متنوع سرشار از اقلام مختلفی برای گردشگران دارند، ولی اگر بخواهیم بیشتر وارد این شهر بشویم و چرخی در شهر بزنیم متوجه مناطق دیدنی و قدیمی این شهر خواهیم شد. ازجمله مکان‌های دیدنی که در این شهر به آن‌ها برخورد خواهید کرد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- چشمه معدنی صوفیان
- مجسمه‌های سنگی
- پارک ملت صوفیان
- مسجد جامع صوفیان
- مسجد ولیعصر صوفیان
- ساختمان سابق شهرداری صوفیان
- آبشار زیبای گوورچین نیق در روستای مهتر احمد
بد نیست کمی نیز به گذشته این شهر بپردازیم.
شهر صوفیان به استناد نوشته برخی مورخان -ازجمله «رحیم رییس‌نیا» مؤلف کتاب «آذربایجان در سیر تاریخ»- همان شهر سوبیا یا صوفیای ماد بوده است که در لشکرکشی سارگن دوم پادشاه آشور (716 سال قبل از میلاد مسیح) به اورارتو، از این شهر یاد شده است.
در صورت عبور از صوفیان و ادامه این راه، تابلوهای روستاهای پی‌درپی را مشاهده خواهیم کرد که هریک مسیری جداگانه از این جاده‌ی اصلی جدا کرده‌اند، ازجمله این روستاها، روستای تاریخی «سیس» است که مکان‌های دیدنی بسیار زیبایی هم دارد؛ البته بهتر است قبل از ورود به شهر سیس، گذری بزنیم به مناطق دیدنی روستاهایی که پیش از آن قرارگرفته‌اند.
تپه ی ساربانقلی: مربوط به هزاره‌ی اول قبل از میلاد است و در روستای ساربانقلی قرارگرفته این اثر در تاریخ 7 مهر 1381 به‌عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده است.
تپه‌ی درویش بقال: مربوط به هزاره‌ی اول قبل از میلاد است و در روستای درویش بقال قرار گرفته و به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کول تپه زین‌آباد: مربوط به هزاره‌ی اول و دوم قمری است و در دهستان رودقات، 1/5 کیلومتری شرق روستای زین‌آباد قرارگرفته و در تاریخ 6 اسفند 1385 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
حال با رسیدن به روستای تاریخی سیس می‌توانیم گشتی در این شهر داشته باشیم
این روستا در 14 کیلومتری شبستر در سر راه صوفیان به شبستر واقع‌شده و آثار تاریخی زیادی دارد. مهم‌ترینِ این آثار عبارت‌اند از: سنگ حجاری‌شده قیزیل داش در کمر یکی از تپه‌های غربی سیس، مزار پیر رجب بالاتر از محل قیزیل داش که محل زیارت مردم شبستر است، مزار شیخ اسماعیل از عرفای بزرگ قرن 7 و 8 هجری قمری، مسجد محمد حنیفه که در دوره صفویه مرمت و تجدید بناشده و مقبره باله حسن از مریدان شیخ شهاب‌الدین اهری که در کنار مسجد روستا قرار دارد.
همان‌طور که در بالا ذکر شد این روستا حال و هوای دوران صفوی را دارد، در قسمت‌های مختلف این شهر این نوع معماری و بناها به چشم می‌خورد.
با عبور از این روستا و ادامه‌ی این جاده به شهر شبستر خواهیم رسید، شبستر نیز یک شهر تاریخی است، این جاده‌ی زیبا از وسط این شهر عبور می‌کند و ما به‌راحتی می‌توانیم گشتی در این شهر تاریخی بزنیم و حتی به روستاهای اطراف این شهر که مناظر طبیعی فوق‌العاده زیبا و بکری دارد سفری کوچک برای استراحت داشته باشیم.
در ابتدا کمی به تشریح آثار باستانی شبستر بپردازیم:
حمام دوقلو:
حمام دوقلو از آثار اواخر دوره قاجاریه است و در شهرستان شبستر قرار دارد. این حمام در استان آذربایجان شرقی، شهرستان شبستر و در بافت قدیمی «اسن شهر» ساخته شده است. حمام دوقلو در 2 بخش زنانه و مردانه با یک تون مشترک ساخته‌شده و هر بخش سربینه و گرمخانه دارد. مصالح به‌کاررفته در این حمام، عمدتاً آجر، ملاط در پایه‌ها، ساروج در دیوارها و گچ در گنبدها است. حمام دوقلو را در سال 1382 سازمان میراث فرهنگی با شماره ی 8390 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رساند.
آرامگاه شیخ محمود شبستری:
مقبره‌ی سعدالدین محمود بن عبدالکریم بن یحیی از عرفای بزرگ و مشاهیر آذربایجان، صاحب مثنوی معروف «گلشن راز» در باغی موسوم به گلشن در شهر شبستر واقع شده است. در جوار مقبره‌ی شیخ محمود شبستری آرامگاه استاد او «بهاءالدین یعقوب تبریزی» نیز قرار دارد. این آرامگاه در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم قمری ساخته شد، ولی در زمان قاجاریه «حاج میرزا آغاسی» وزیر محمدشاه آن را تجدید عمارت کرد. در سال 1267 قمری دو قطعه‌سنگ نوشته‌ی مرمر با خط نستعلیق جلی برجسته روی قبرها نصب گردید. سنگ مزار شیخ محمود شبستری سال وفات او را 720 قمری (در 33 سالگی) ذکر کرده است.
در سال 1297 قمری این بنا به امر میرزا حسن خان سپه‌سالار پیشکار ایالت آذربایجان مرمت شد؛ سپس در سال‌های 1310 و 1340 و بالاخره در سال‌های اخیر مرمت گردید.
مثنوی «گلشن راز» سرشار از مضامین فلسفی و کلامی و حکمت است و یکی از متون شگفت‌انگیز منظوم در زمینه‌ی تفکر اسلامی به شمار می‌آید.
اگر به روستاهای اطراف سری بزنیم مناطق دیدنی و پارک‌های بسیار زیادی را خواهیم دید که به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
آبشار سرکند دیزج
آبشار نه‌چندان مرتفع سرکند دیزج که به آبشار شبستر نیز معروف هست، در دهستان میشوی جنوبی در فاصله 2 کیلومتری روستای سرکند دیزج شبستر قرار دارد. آب این آبشار از طریق ارتفاعات میشو تأمین می‌شود. این آبشار در فصول پربارش از آب بیشتری برخوردار است. مناظر اطراف آن با چشم‌انداز زیبا و بی‌نظیر از جاذبه‌های طبیعی استان آذربایجان شرقی است.
حمام قدیمی بنیس:
مربوط به دوره پهلوی است و در شهرستان شبستر، بخش مرکزی، دهستان گونی شرقی، روستای بنیس شبستر قرارگرفته، این اثر در تاریخ 2 مرداد 1387 با شماره? ثبت 23145 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
از شبستر که بگذریم به شهر خامنه می‌رسیم؛ شهر خامنه محل تولد مشاهیر بسیاری ازجمله آیت‌الله خامنه‌ای، شیخ محمد خیابانی و... هست. این شهر یکی از شهرهای تاریخی با قدمت بسیار بالایی است که دیدن آن خالی از لطف نیست به برخی از مکان‌های دیدنی این شهر اشاره می‌کنیم:
حمام قدیمی خامنه
مربوط به دوره قاجار است که هم‌اکنون به یک موزه‌ی بسیار زیبا تبدیل‌شده که بسیاری از هدایای افراد مشاهیر معاصر و نیز لوازم تاریخی شهر در آن نگه‌داری می‌شود.
درخت چنار خامنه
این درخت چنار 1400 ساله که یکی از درختان قدیمی چنار در سرتاسر جهان است. این درخت در کنار یک چشمه و در داخل یک پارک قرار گرفته است.
مسجد میرپنج خامنه:
مربوط به دوره قاجار است و یکی از مساجد بسیار قدیمی با معماری زیبا است.
مدرسه معرفت خامنه:
مدرسه معرفت خامنه دومین مدرسه ساخته‌شده در کل کشور است که در سال 1275 اسدالله معرفت بنا کرد.
در ادامه‌ی شهر خامنه به روستای دریان می‌رسیم که زیباترین دامنه‌های کوهستانی کوه‌های میشو را دارد، این کوه‌های غنی پر از گیاهان خوراکی کوهستانی هستند، بسیاری از مردم برای استفاده از این گیاهان راهی این کوه‌ها می‌شوند و البته طبیعت بسیار بکر همراه رودخانه‌ای در دامنه این کوه باعث شده چشم‌انداز بی‌نظیری ایجاد شود.
از شهر خامنه که عبور کنیم به شهرهای دیگری در سر راه نیز می‌توانیم سر بزنیم که از میان آن‌ها می‌توان به کوزه کنان و روستاهای اطراف اشاره نمود؛ بازدید از آب‌انبار قدیمی کوزه کنان که یکی از بناهای مربوط به قاجاریه است نیز خالی از لطف نیست.
با ادامه‌ی جاده به شهر شرف‌خانه که یک بندرگاه برای دریاچه‌ی ارومیه است، می‌رسیم؛ بندر شرف‌خانه در حال حاضر یک سری مکان‌های تعبیه‌شده‌ی مصنوعی در دریاچه ی ارومیه دارد که برای شنا و استفاده از لجن و آب خاصیت‌های درمانی اقلیمی دارند.
هرچند پس از خشک شدن دریاچه، تلألؤ غروب و طلوع خورشید بر روی نمک‌های دریاچه منظره‌ی بسیار شگفت‌انگیزی را به وجود می‌آوردند. در زمین‌های خشک‌شده یک اسکله‌ی بسیار معروف و قدیمی مربوط به اوایل دوران قاجار وجود دارد که ساخت آن در نمک تعجب همگان را جلب می‌کند.
از بند شرف‌خانه و روستاهای بین‌راهی که هر یک مناظر زیبا و مکان‌های بکر و باغ‌های میوه در سرتاسر کنار جاده دارد، بگذریم، به شهر زیبای تسوج خواهیم رسید این شهر نیز همچون شهرهای صوفیان و شبستر با مرکزیت جاده ساخته‌شده و مکان‌های زیبایی همچون مسجد یادگارشاه، مسجد جامع تسوج، حمام بازار تسوج، سنگ آسیاب دارد.
مسجد یادگار شاه:
مسجد یادگارشاه مربوط به دوره‌ی تیموریان – دوره‌ی قاجار است و در استان آذربایجان شرقی، بخش تسوج، کوچه‌ی مقبره واقع‌شده، این اثر در تاریخ 2 مرداد 1387 با شماره? ثبت 23043 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد یادگار شاه، مسجد سیدالشهدا نیز نامیده می‌شود. این مسجد در مرکز شهر، نزدیک خیابان اصلی واقع شده است. طولش از شرق به غرب نزدیک به بیست متر و عرض آن در حدود ده متر است. سه گنبد ضربی آجری دارد، گویی سه چهار طاق یکنواخت را در کنار هم قرار داده‌اند، قطر گنبدها چهار متر است، خواجه‌نشین‌های جنوبی هر یک 4×4 و خواجه‌نشین‌های شمالی هر سه 4×2 متر است. دو پنجره چوبی بزرگ مسجد را به سه قسمت تقسیم می‌کند. اکنون قسمت وسطی مفروش و مورداستفاده عموم قرار گرفته است. مسجد دو در دارد یکی از جانب شرق و دیگری از سوی غرب. تاریخ بنای مسجد در دست نیست اما سالخوردگان تسوج می‌گویند از پدران خود شنیده‌ایم که روایت کرده‌اند: یکی از شاهان صفوی هنگام جنگ با سلاطین عثمانی نذر کرده بود که چون بر دشمن غلبه یابد مسجدی در تسوج بنا کند، حاجتش برآورده شده و هنگام بازگشت این مسجد را بناکرده، نام مسجد یادگار شاه ماند. ولی نام بانی فراموش‌شده و اکنون کتیبه و سنگ‌نبشته‌ای در دست نیست تا نام بانی معلوم گردد، فقط شیوه بنا و مصالح ساختمانی به‌کاررفته حکایت از قدمت مسجد می‌کند.
تسوج انتهای این جاده گذرنده از منطقه شبستر هست. اگر در سفر خود سری به این منطقه بزنید، با استقبال گرم مردم محلی و نیز پذیرایی با میوه‌ها و صنایع‌دستی و سوغاتی‌های مخصوص هر شهر مواجه خواهید شد؛ امیدواریم اگر روزی در حال عبور از جاده تبریز – ارومیه بودید حتماً از این مناطق دیدن کنید...
