تشنگی
آزمایش الهی در ماه رمضان
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: اگر بندگان مىدانستند که در رمضان چه [برکاتى] هست، آرزو مىکردند که رمضان، یک سال باشد.(بحارالأنوار)
چند سالیست که ماه مبارک رمضان مقارن با فصل تابستان شده است و واضح است که روزه گرفتن در تابستان با گرمای شدید و روزهای طولانی بسیار سخت است. اما فراموش نکنیم که در روزه‌داری آزمایش الهی نهفته است و آثار و برکات بسیاری دارد. درست است که در ماه مبارک رمضان، شیطان دست و پایش در غل و زنجیر است اما یادمان باشد که هوای نفس آزاد است و تلاش می‌کند که انسان در آزمایش الهی مردود شود. خالصانه خود را به خدا واگذاریم و از او بخواهیم که در روزه‌داری توفیقمان دهد و مراقب باشیم که تشنگی و گرما ما را از روزه گرفتن منصرف نکند که برکات زیادی را از دست می دهیم از یک سو و مستوجب عذاب می شویم از سوی دیگر. و هیچ چیز بالاتر و زیباتر از فرمانبرداری از حضرت احدیت نیست.
در این مقاله آیه‌ای که بواسطه آن روزه واجب شده است را بررسی می‌کنیم، تا با آیه روزه بیشتر و بهتر آشنا شویم .
«یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب على الذین من قبلکم لعلکم تتقون (بقره/183)؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید روزه بر شما واجب شده همانطور که بر اقوام قبل از شما واجب شده بود شاید با تقوا شوید.»
قرآن، روح ماه مبارک رمضان است که در کالبد آن دمیده شده و ارزش و عظمت آن را چند برابر کرده است، قرآن قلب ماه مبارک رمضان است که بدون این قلب و ضربان آن، جوهره‌ی حقیقت در رگ‌های حیات معنوی روزه‌داران به جریان نمی‌افتد. قرآن بهار دل‌ها و ماه مبارک رمضان بهار قرآن است. بنابراین باید گفت که بخش اعظم برکات ماه مبارک رمضان، در رابطه با قرآن است و در این ماه باید بذر فرامین نورانی قرآن را در مزرعه‌ی دل‌ها بکاریم، تا رشد و نمو کند و سرانجام میوه‌ی قرآن را در این ماه برای غذای روح برگیریم و قوت قلبمان را در پرتو برکات قرآنی این ماه، بیمه نماییم و چنین بهره‌برداری جز از راه انس حقیقی با قرآن بدست نخواهد آمد.
در آیه فوق واجب شدن یکی از فروعات دین، یعنی روزه مطرح شده است. و با لحنی تاکیدآمیز مى‌فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده‌اید روزه بر شما نوشته شده است آنگونه که بر امتهایى که قبل از شما بودند نوشته شده بود» (یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب على الذین من قبلکم).
از آنجا که انجام این عبادت با محرومیت از لذائذ مادى و مشکلاتى، مخصوصا در فصل تابستان همراه است تعبیرات مختلفى در آیه فوق به کار رفته که روح انسان را براى پذیرش این حکم آماده سازد.
خداوند بعد از جمله: "یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام"، مساله وجوب روزه بر مسلمانان را خاطرنشان کرد، بلافاصله فرمود: "کما کتب على الذین من قبلکم" و فهمانید که شما مسلمانان نباید از تشریع روزه وحشت کنید، و آن را گران بشمارید، چون این حکم منحصر به شما نبوده، بلکه حکمى است که در امتهاى سابق نیز تشریع شده بود.(لعلکم تتقون)، یعنى علاوه بر این که عمل به این دستور، همان فائدهاى را دارد که شما به امید رسیدن به آن ایمان آوردید، و آن، عبارت است از تقوا، و علاوه بر این، این عمل که گفتیم در آن، امید تقوا براى شما هست، همچنان که براى امتهاى قبل از شما بود. (المیزان، ذیل آیه)
ماه رمضان
اینگونه خطاب(اى کسانى که ایمان آورده‌اید) به منظور توجه دادن مردم به صفت ایمانشان است، وگرنه مىفرمود: (اى مردم) لیکن خواست بفهماند با توجه به این که داراى ایمانید باید هر حکمى را که از ناحیه پروردگارتان مىآید بپذیرید، هر چند که بر خلاف و ناسازگار با عادات شما باشد.(المیزان، ذیل تفسیر آیه مربوطه)
و بلافاصله فلسفه این عبادت انسان‌ساز و تربیت آفرین را در یک جمله کوتاه، اما بسیار پرمحتوا چنین بیان مى‌کند: «شاید پرهیزکار شوید» (لعلکم تتقون).
پس از این آیه در می‌یابیم که روزه تاثیری جدی بر پرورش روح تقوا و پرهیزگارى در تمام زمینه‌ها و همه ابعاد وجودی انسان دارد.
از آنجا که انجام این عبادت با محرومیت از لذائذ مادى و مشکلاتى، مخصوصا در فصل تابستان همراه است تعبیرات مختلفى در آیه فوق به کار رفته که روح انسان را براى پذیرش این حکم آماده سازد.
خداوند سر صحبت را با مومنان با خطاب "یا ایها الذین آمنوا": اى مؤمنان، شروع می‌کند.
سپس بیان این حقیقت که روزه اختصاص به شما ندارد، بلکه در امتهاى پیشین نیز بوده است.
و سرانجام بیان فلسفه آن و این که اثرات پربار این فریضه الهى صد در صد عائد خود شما مى‌شود، آن را یک موضوع دوست داشتنى و گوارا مى‌سازد.
در حدیثى از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شد که فرمود: لذة ما فى النداء ازال تعب العبادة و العناء!: «لذت خطاب "یا ایها الذین آمنوا" آنچنان است که سختى و مشقت این عبادت را از بین برده است!»( تفسیر مجمع البیان، ج 2، ذیل آیه)
روزه آثار فراوانى از نظر مادى و معنوى در وجود انسان مى‌گذارد، که از همه مهمتر "بعد اخلاقى" و فلسفه تربیتى آن است .
از فوائد مهم روزه این است که روح انسان را "لطیف"، و اراده انسان را "قوى"، و غرائز او را "تعدیل" مى‌کند.
روزه‌دار باید در حال روزه با وجود گرسنگى و تشنگى از غذا و آب و همچنین لذت جنسى چشم بپوشد، و عملا ثابت کند که او همچون حیوان در بند اصطبل و علف نیست، او مى‌تواند زمام نفس سرکش را به دست گیرد، و بر هوس‌ها و شهوات خود مسلط گردد.
در حدیثى از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده که در مورد خطاب "یا ایهاالذین آمنوا" فرمود: لذة ما فى النداء ازال تعب العبادة و العناء؛ «لذت خطاب "یا ایها الذین آمنوا" آنچنان است که سختى و مشقت این عبادت را از بین برده است!»
در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه همین اثر روحانى و معنوى آن است، انسانى که انواع غذاها و نوشابه‌ها را در اختیار دارد و هر لحظه که تشنه و گرسنه شده به سراغ آن مى‌رود، همانند درختانى است که در پناه دیوارهاى باغ بر لب نهرها مى‌رویند، این درختان نازپرورده، بسیار کم مقاومت و کم دوامند اگر چند روزى آب از پاى آنها قطع شود پژمرده مى‌شوند، و مى‌خشکند اما درختانى که از لابلاى صخره‌ها، در دل کوهها و بیابانها مى‌رویند و نوازشگر شاخه‌هایشان از همان طفولیت طوفانهاى سخت، و آفتاب سوزان، و سرماى زمستان است، و با انواع محرومیتها دست به گریبانند، محکم و با دوام و پر استقامت و سخت‌کوش و سخت جانند!
روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام مى‌دهد و با محدودیتهاى موقت به او مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت مى‌بخشد، و چون غرائز سرکش را کنترل مى‌کند بر قلب انسان نور و صفا مى‌پاشد خلاصه روزه انسان را از عالم حیوانیت ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مى‌دهد، جمله لعلکم تتقون (باشد که پرهیزگار شوید) اشاره به همه این حقایق است .
پیامبر اکرم فرمود: هر کس رمضان را از روى ایمان و براى خدا و پاداش او، روزه بگیرد و به عبادت برخیزد، گناهان گذشتهاش آمرزیده مى‌شود.(الأمالی للطوسی: 150/247، بحارالأنوار: 96/366/42 و ج 97/17/35.)
و نیز حدیث معروف الصوم جنة من النار؛ روزه سپرى است در برابر آتش دوزخ، اشاره به همین موضوع است.
در حدیث دیگرى از امام على(علیه‌السلام) مى‌خوانیم که از پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) پرسیدند:
چه کنیم که شیطان از ما دور شود؟ فرمود: الصوم یسود وجهه، و الصدقة تکسر ظهره، و الحب فى الله و المواظبة على العمل الصالح یقطع دابره، و الاستغفار یقطع وتینه؛ روزه روى شیطان را سیاه مى‌کند، و انفاق در راه خدا پشت او را مى‌شکند، و دوست داشتن به خاطر خدا، و مواظبت بر عمل صالح دنباله او را قطع مى‌کند، و استغفار، رگ قلب او را مى‌برد .(تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه)
در نهج البلاغه به هنگامى که امیر مؤمنان على(علیه‌السلام) فلسفه عبادات را بیان مى‌کند به روزه که مى‌رسد چنین مى‌فرماید: والصیام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند روزه را از این جهت واجب فرموده که روح اخلاص در مردم پرورش یابد. (تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه)
و نیز در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) مى‌خوانیم: ان للجنة بابا یدعى الریان لا یدخل فیها الا الصائمون؛ بهشت درى دارد به نام "ریان" (سیراب شده) که تنها روزه‌داران از آن وارد مى‌شوند. (تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه)
مرحوم صدوق در "معانى الاخبار" در شرح این حدیث مى‌نویسد انتخاب این نام براى این در بهشت به خاطر آن است که بیشترین زحمت روزه‌دار از ناحیه عطش است، هنگامى که روزه‌داران از این در وارد مى‌شوند چنان سیراب مى‌گردند که بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد.
پس تشنگی را تحمل نماییم که به سیرابی جاودانه خواهیم رسید.
آزمایش الهی در ماه رمضان
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: اگر بندگان مىدانستند که در رمضان چه [برکاتى] هست، آرزو مىکردند که رمضان، یک سال باشد.(بحارالأنوار)
چند سالیست که ماه مبارک رمضان مقارن با فصل تابستان شده است و واضح است که روزه گرفتن در تابستان با گرمای شدید و روزهای طولانی بسیار سخت است. اما فراموش نکنیم که در روزه‌داری آزمایش الهی نهفته است و آثار و برکات بسیاری دارد. درست است که در ماه مبارک رمضان، شیطان دست و پایش در غل و زنجیر است اما یادمان باشد که هوای نفس آزاد است و تلاش می‌کند که انسان در آزمایش الهی مردود شود. خالصانه خود را به خدا واگذاریم و از او بخواهیم که در روزه‌داری توفیقمان دهد و مراقب باشیم که تشنگی و گرما ما را از روزه گرفتن منصرف نکند که برکات زیادی را از دست می دهیم از یک سو و مستوجب عذاب می شویم از سوی دیگر. و هیچ چیز بالاتر و زیباتر از فرمانبرداری از حضرت احدیت نیست.
در این مقاله آیه‌ای که بواسطه آن روزه واجب شده است را بررسی می‌کنیم، تا با آیه روزه بیشتر و بهتر آشنا شویم .
«یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب على الذین من قبلکم لعلکم تتقون (بقره/183)؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید روزه بر شما واجب شده همانطور که بر اقوام قبل از شما واجب شده بود شاید با تقوا شوید.»
قرآن، روح ماه مبارک رمضان است که در کالبد آن دمیده شده و ارزش و عظمت آن را چند برابر کرده است، قرآن قلب ماه مبارک رمضان است که بدون این قلب و ضربان آن، جوهره‌ی حقیقت در رگ‌های حیات معنوی روزه‌داران به جریان نمی‌افتد. قرآن بهار دل‌ها و ماه مبارک رمضان بهار قرآن است. بنابراین باید گفت که بخش اعظم برکات ماه مبارک رمضان، در رابطه با قرآن است و در این ماه باید بذر فرامین نورانی قرآن را در مزرعه‌ی دل‌ها بکاریم، تا رشد و نمو کند و سرانجام میوه‌ی قرآن را در این ماه برای غذای روح برگیریم و قوت قلبمان را در پرتو برکات قرآنی این ماه، بیمه نماییم و چنین بهره‌برداری جز از راه انس حقیقی با قرآن بدست نخواهد آمد.
در آیه فوق واجب شدن یکی از فروعات دین، یعنی روزه مطرح شده است. و با لحنی تاکیدآمیز مى‌فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده‌اید روزه بر شما نوشته شده است آنگونه که بر امتهایى که قبل از شما بودند نوشته شده بود» (یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب على الذین من قبلکم).
از آنجا که انجام این عبادت با محرومیت از لذائذ مادى و مشکلاتى، مخصوصا در فصل تابستان همراه است تعبیرات مختلفى در آیه فوق به کار رفته که روح انسان را براى پذیرش این حکم آماده سازد.
خداوند بعد از جمله: "یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام"، مساله وجوب روزه بر مسلمانان را خاطرنشان کرد، بلافاصله فرمود: "کما کتب على الذین من قبلکم" و فهمانید که شما مسلمانان نباید از تشریع روزه وحشت کنید، و آن را گران بشمارید، چون این حکم منحصر به شما نبوده، بلکه حکمى است که در امتهاى سابق نیز تشریع شده بود.(لعلکم تتقون)، یعنى علاوه بر این که عمل به این دستور، همان فائدهاى را دارد که شما به امید رسیدن به آن ایمان آوردید، و آن، عبارت است از تقوا، و علاوه بر این، این عمل که گفتیم در آن، امید تقوا براى شما هست، همچنان که براى امتهاى قبل از شما بود. (المیزان، ذیل آیه)
ماه رمضان
اینگونه خطاب(اى کسانى که ایمان آورده‌اید) به منظور توجه دادن مردم به صفت ایمانشان است، وگرنه مىفرمود: (اى مردم) لیکن خواست بفهماند با توجه به این که داراى ایمانید باید هر حکمى را که از ناحیه پروردگارتان مىآید بپذیرید، هر چند که بر خلاف و ناسازگار با عادات شما باشد.(المیزان، ذیل تفسیر آیه مربوطه)
و بلافاصله فلسفه این عبادت انسان‌ساز و تربیت آفرین را در یک جمله کوتاه، اما بسیار پرمحتوا چنین بیان مى‌کند: «شاید پرهیزکار شوید» (لعلکم تتقون).
پس از این آیه در می‌یابیم که روزه تاثیری جدی بر پرورش روح تقوا و پرهیزگارى در تمام زمینه‌ها و همه ابعاد وجودی انسان دارد.
از آنجا که انجام این عبادت با محرومیت از لذائذ مادى و مشکلاتى، مخصوصا در فصل تابستان همراه است تعبیرات مختلفى در آیه فوق به کار رفته که روح انسان را براى پذیرش این حکم آماده سازد.
خداوند سر صحبت را با مومنان با خطاب "یا ایها الذین آمنوا": اى مؤمنان، شروع می‌کند.
سپس بیان این حقیقت که روزه اختصاص به شما ندارد، بلکه در امتهاى پیشین نیز بوده است.
و سرانجام بیان فلسفه آن و این که اثرات پربار این فریضه الهى صد در صد عائد خود شما مى‌شود، آن را یک موضوع دوست داشتنى و گوارا مى‌سازد.
در حدیثى از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شد که فرمود: لذة ما فى النداء ازال تعب العبادة و العناء!: «لذت خطاب "یا ایها الذین آمنوا" آنچنان است که سختى و مشقت این عبادت را از بین برده است!»( تفسیر مجمع البیان، ج 2، ذیل آیه)
روزه آثار فراوانى از نظر مادى و معنوى در وجود انسان مى‌گذارد، که از همه مهمتر "بعد اخلاقى" و فلسفه تربیتى آن است .
از فوائد مهم روزه این است که روح انسان را "لطیف"، و اراده انسان را "قوى"، و غرائز او را "تعدیل" مى‌کند.
روزه‌دار باید در حال روزه با وجود گرسنگى و تشنگى از غذا و آب و همچنین لذت جنسى چشم بپوشد، و عملا ثابت کند که او همچون حیوان در بند اصطبل و علف نیست، او مى‌تواند زمام نفس سرکش را به دست گیرد، و بر هوس‌ها و شهوات خود مسلط گردد.
در حدیثى از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده که در مورد خطاب "یا ایهاالذین آمنوا" فرمود: لذة ما فى النداء ازال تعب العبادة و العناء؛ «لذت خطاب "یا ایها الذین آمنوا" آنچنان است که سختى و مشقت این عبادت را از بین برده است!»
در حقیقت بزرگترین فلسفه روزه همین اثر روحانى و معنوى آن است، انسانى که انواع غذاها و نوشابه‌ها را در اختیار دارد و هر لحظه که تشنه و گرسنه شده به سراغ آن مى‌رود، همانند درختانى است که در پناه دیوارهاى باغ بر لب نهرها مى‌رویند، این درختان نازپرورده، بسیار کم مقاومت و کم دوامند اگر چند روزى آب از پاى آنها قطع شود پژمرده مى‌شوند، و مى‌خشکند اما درختانى که از لابلاى صخره‌ها، در دل کوهها و بیابانها مى‌رویند و نوازشگر شاخه‌هایشان از همان طفولیت طوفانهاى سخت، و آفتاب سوزان، و سرماى زمستان است، و با انواع محرومیتها دست به گریبانند، محکم و با دوام و پر استقامت و سخت‌کوش و سخت جانند!
روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام مى‌دهد و با محدودیتهاى موقت به او مقاومت و قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت مى‌بخشد، و چون غرائز سرکش را کنترل مى‌کند بر قلب انسان نور و صفا مى‌پاشد خلاصه روزه انسان را از عالم حیوانیت ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مى‌دهد، جمله لعلکم تتقون (باشد که پرهیزگار شوید) اشاره به همه این حقایق است .
پیامبر اکرم فرمود: هر کس رمضان را از روى ایمان و براى خدا و پاداش او، روزه بگیرد و به عبادت برخیزد، گناهان گذشتهاش آمرزیده مى‌شود.(الأمالی للطوسی: 150/247، بحارالأنوار: 96/366/42 و ج 97/17/35.)
و نیز حدیث معروف الصوم جنة من النار؛ روزه سپرى است در برابر آتش دوزخ، اشاره به همین موضوع است.
در حدیث دیگرى از امام على(علیه‌السلام) مى‌خوانیم که از پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) پرسیدند:
چه کنیم که شیطان از ما دور شود؟ فرمود: الصوم یسود وجهه، و الصدقة تکسر ظهره، و الحب فى الله و المواظبة على العمل الصالح یقطع دابره، و الاستغفار یقطع وتینه؛ روزه روى شیطان را سیاه مى‌کند، و انفاق در راه خدا پشت او را مى‌شکند، و دوست داشتن به خاطر خدا، و مواظبت بر عمل صالح دنباله او را قطع مى‌کند، و استغفار، رگ قلب او را مى‌برد .(تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه)
در نهج البلاغه به هنگامى که امیر مؤمنان على(علیه‌السلام) فلسفه عبادات را بیان مى‌کند به روزه که مى‌رسد چنین مى‌فرماید: والصیام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند روزه را از این جهت واجب فرموده که روح اخلاص در مردم پرورش یابد. (تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه)
و نیز در حدیث دیگرى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) مى‌خوانیم: ان للجنة بابا یدعى الریان لا یدخل فیها الا الصائمون؛ بهشت درى دارد به نام "ریان" (سیراب شده) که تنها روزه‌داران از آن وارد مى‌شوند. (تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه)
مرحوم صدوق در "معانى الاخبار" در شرح این حدیث مى‌نویسد انتخاب این نام براى این در بهشت به خاطر آن است که بیشترین زحمت روزه‌دار از ناحیه عطش است، هنگامى که روزه‌داران از این در وارد مى‌شوند چنان سیراب مى‌گردند که بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد.
پس تشنگی را تحمل نماییم که به سیرابی جاودانه خواهیم رسید.
