شیخ بها»الدین، محمدبن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی دانشمند بنام دوره صفویه است اصل وی از جبل عامل شام بود و در ده سالگی همراه پدرش عز الدین حسین عاملی که از بزرگان علمای شام بود به سوی ایران رهسپار گردیدند و در قزوین سکنی گزیدند و بها»الدین به شاگردی پدر و دیگر دانشمندان آن عصر مشغول گردید.
شیخ بهایی حکیم و عارف و فقیه و ادیب و ریاضی دان عصر خویش به شمار می رفت و به تایید و تصدیق اکثر محققین، نادر روزگار و یکی از مردان یگانه دانش و ادب ایران بود که پرورش یافته فرهنگ آن عصر بوده است. شیخ بهایی شاگردانی تربیت نموده که به نوبه خود از بزرگترین مفاخر علم و ادب ایران بوده اند مانند فیلسوف بزرگ ملاصدرای شیرازی و ملاحسن حنیفی کاشانی و عده دیگر که در فلسفه و حکمت الهی و فقه و اصول و ریاضی و نجوم سرآمد بوده اند.
شیخ بهایی علاوه بر علوم شرعی در ریاضیات و فیزیک و هندسه و مکانیک و نجوم هم دست داشته است تالیفات او در فقه و ادبیات و ریاضیات و عرفان بسیار است نامدارترین اثر بهائی الکشکول معروف به کشکول شیخ بهائی است که مجموعه گران سنگی از علوم و معارف مختلف و آینه معلومات و در واقع مشرب بهائی محسوب می شود. بهائی در شمار مولفان پر اثر در علوم مختلف است و آثار او تماما موجز و بدون حشو و زواید است. دو مثنوی «نان و حلوا» و «شیر و شکر» از آثار بزرگ این شیخ بزرگوار است. در عرف مردم ایران، شیخ بهائی به مهارت در ریاضی و معماری و مهندسی معروف بوده و هنوز هم به همین صفت معروف است چنانکه معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف را به او نسبت می دهند و نیز شاخصی برای تعیین اوقات شبانه روز از روی سایه آفتاب یا به اصطلاح فنی، ساعت آفتاب در مغرب مسجد امام در اصفهان هست که می گویند وی ساخته است.
یکی دیگر از کارهای شگفت انگیز که به بهائی نسبت می دهند ساختمان «گلخن گرمابه ای» است که هنوز در اصفهان مانده و به حمام شیخ بهایی یا حمام شیخ معروف است و مردم اصفهان از دیرباز همواره عقیده داشته اند که گلخن آن گرمابه را بهائی چنان ساخته که با شمعی گرم می شد و در زیر پاتیل گلخن فضای تهی تعبیه کرده و شمعی افروخته در میان آن گذاشته و آن فضا را بسته بود و شمع تا مدت های مدید همچنان می سوخت و آب حمام بدان وسیله گرم می شد. خود گفته بود که اگر روزی آن فضا شکافته شود شمع خاموش خواهد شد و گلخن از کار خواهد افتاد و چون پس از مدتی به تعمیر گرمابه پرداختند و آن محوطه را شکافتند فورا شمع خاموش شد و دیگر از آن پس نتوانستند بسازند، همچنین طراحی «منارجنبان اصفهان» که هم اکنون نیز پا برجاست به او نسبت داده می شود.
مرگ این عارف بزرگ و دانشمند را به سال 1030 یا 1031 هجری در پایان هشتاد و هفتمین سال حیاتش ذکر کرده اند وی در شهر اصفهان روی در نقاب خاک کشید و مریدان پیکر او را با شکوهی که شایسته شان او بود به مشهد مقدس بردند و در جوار حرم امام رضا(ع) به خاک سپردند.
شیخ بهایی علاوه بر علوم شرعی در ریاضیات و فیزیک و هندسه و مکانیک و نجوم هم دست داشته است تالیفات او در فقه و ادبیات و ریاضیات و عرفان بسیار است نامدارترین اثر بهائی الکشکول معروف به کشکول شیخ بهائی است که مجموعه گران سنگی از علوم و معارف مختلف و آینه معلومات و در واقع مشرب بهائی محسوب می شود. بهائی در شمار مولفان پر اثر در علوم مختلف است و آثار او تماما موجز و بدون حشو و زواید است. دو مثنوی «نان و حلوا» و «شیر و شکر» از آثار بزرگ این شیخ بزرگوار است. در عرف مردم ایران، شیخ بهائی به مهارت در ریاضی و معماری و مهندسی معروف بوده و هنوز هم به همین صفت معروف است چنانکه معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف را به او نسبت می دهند و نیز شاخصی برای تعیین اوقات شبانه روز از روی سایه آفتاب یا به اصطلاح فنی، ساعت آفتاب در مغرب مسجد امام در اصفهان هست که می گویند وی ساخته است.
یکی دیگر از کارهای شگفت انگیز که به بهائی نسبت می دهند ساختمان «گلخن گرمابه ای» است که هنوز در اصفهان مانده و به حمام شیخ بهایی یا حمام شیخ معروف است و مردم اصفهان از دیرباز همواره عقیده داشته اند که گلخن آن گرمابه را بهائی چنان ساخته که با شمعی گرم می شد و در زیر پاتیل گلخن فضای تهی تعبیه کرده و شمعی افروخته در میان آن گذاشته و آن فضا را بسته بود و شمع تا مدت های مدید همچنان می سوخت و آب حمام بدان وسیله گرم می شد. خود گفته بود که اگر روزی آن فضا شکافته شود شمع خاموش خواهد شد و گلخن از کار خواهد افتاد و چون پس از مدتی به تعمیر گرمابه پرداختند و آن محوطه را شکافتند فورا شمع خاموش شد و دیگر از آن پس نتوانستند بسازند، همچنین طراحی «منارجنبان اصفهان» که هم اکنون نیز پا برجاست به او نسبت داده می شود.
مرگ این عارف بزرگ و دانشمند را به سال 1030 یا 1031 هجری در پایان هشتاد و هفتمین سال حیاتش ذکر کرده اند وی در شهر اصفهان روی در نقاب خاک کشید و مریدان پیکر او را با شکوهی که شایسته شان او بود به مشهد مقدس بردند و در جوار حرم امام رضا(ع) به خاک سپردند.
