سفارش تبلیغ
صبا ویژن

مرکز فرهنگی توحید (مسجد امیر المومنین زازران )شهرستان فلاورجان

 بحث ما در این مقاله، هدفمندی یارانه هاست و همچنین تاثیراتی که بر کل جامعه می گذارد. قانون هدفمندی باید با طرح های دیگر تکمیل شود چرا که آقای رییس جمهور سال87 این طرح را در کنار 6 طرح دیگر مطرح کردند که هدفمندی یارانه ها مهم ترین آن طرح ها بود.

بحث ما در این مقاله، هدفمندی یارانه هاست و همچنین تاثیراتی که بر کل جامعه می گذارد. قانون هدفمندی باید با طرح های دیگر تکمیل شود چرا که آقای رییس جمهور سال87 این طرح را در کنار 6 طرح دیگر مطرح کردند که هدفمندی یارانه ها مهم ترین آن طرح ها بود.

طرح هدفمندسازی یارانه ها حداقل 3 هدف مهم را دنبال می کند. یک هدف اصلاح ساختارهای اقتصادی است، هدف دوم مدیریت مصرف انرژی و غیرانرژی است و هدف سوم توزیع عادلانه یارانه هاست.
هدف اول

ساختارهای تولیدی در ایران بر مبنای انرژی ارزان قیمت شکل گرفته است. صنعت حمل و نقل در ایران بر این پیش فرض که چون کشوری نفتی و سومین تولیدکننده نفت جهان هستیم و دومین ذخایر گازی جهان را داریم، می باید نفت و گاز را برای خودمان دو کالای بسیار ارزان قیمت در نظر بگیریم، شکل گرفته است و حتی بر این مبنا رفتارهای مصرفی خانوارها نیز قوام یافته است. نتیجه این پیش فرض نادرست این شده است که اکنون یک کشور 74 میلیون نفری هستیم که گاز مصرفی آن در زمستان بیش از مجموع گاز مصرفی اروپا (28 کشور) با آب و هوای بسیار سردتر است.

میزان مصرف انرژی در کشور ما بسیار بیش تر از نیاز واقعی است. برای تولید یک واحد کالا بیش از 3 برابر میانگین جهانی و 6 برابر میانگین کشورهای صنعتی، انرژی مصرف می کنیم که این رویه، معقول نیست. اگر این رویه مصرف انرژی به همین شکل استمرار یابد رشد مصرف انرژی ما بسیار بالاتر می رود و در زمان کوتاهی مجبور خواهیم بود کل نفت و گاز تولیدی را صرف مصارف داخلی کنیم. با این نرخ رشد مصرف 15 تا 20 سال دیگر به چنان وضعی خواهیم رسید که یک بن بست بزرگ محسوب می شود. یک کشور نفتی اگر نتواند نفت را که ثروت ملی اش است صادر و درآمدش را سرمایه گذاری کند و مجبور باشد همه آن را مصرف کند یک رفتار غلط انجام داده و این کار یعنی رسیدن به یک نقطه کاملا بن بست، پس باید کاری کرد که به این نقطه بن بست نرسید و الان هم زمانی است که این تصمیم گرفته شده و به اجرا درآمده است.

برخی می گویند ما روی ذخایر عظیم نفتی زندگی می کنیم چرا باید ملت خودمان را در فشار قرار دهیم یا آن ها را به مصرف کم تر وادار کنیم، باید مقدار تولیدمان را بالا ببریم. الان ما 4 میلیون و 230 هزار بشکه نفت تولید می کنیم که 2/6 میلیون بشکه آن را صادر و بقیه آن را در داخل پالایش و مصرف می کنیم. برای این که تولید فعلی را به 5 میلیون و سپس به 6 میلیون بشکه در روز برسانیم، 100 تا 150 میلیارد دلار سرمایه گذاری لازم است و این موضوع مطرح می شود که این پول را از کجا بیاوریم. پس می بینید که دچار یک بن بست می شویم و این بن بست به واقع نزدیک است. با توجه به این که می توانیم تولیداتی با مصرف انرژی کم تر داشته باشیم، کارخانجات ما فرسوده است و به علت فرسودگی میزان مصرف انرژی بالایی دارند. ما کارخانجاتی داریم با 70 سال عمر که مشغول به کاراند.

عقب ماندگی از طرح های کاهنده مصرف انرژی

پس از شوک نفتی سال1353(ه .ش) کشورهای صنعتی در صنایع خود تجدید نظر کردند. از آن به بعد بود که فن آوری های نو بر سر کار آمد. فن آوری های نو که روی کار آمد حداقل 2 خاصیت داشت، اول این که مقدار مصرف انرژی را به شدت کاهش داد و دوم این که چون بدین واسطه فن آوری نو شد، تولیدات با کیفیت بالاتری تولید شدند; در نتیجه، هزینه ها کاهش یافت و کیفیت بالا رفت، ولی این تدبیر اقتصاد جهانی و صنعت در جهان، روی اقتصاد ایران هیچ تاثیر مثبتی نداشته است، فقط درآمد نفتی ما افزایش یافته مثل کشورهای دیگر نفتی و در عوض محصولات تولیدی کشورهای صنعتی را هم به قیمت بالاتری خریدیم. پس این وابستگی به کشورهای صنعتی هم چنان ادامه پیدا کرده و برد را کشورهای صنعتی کرده اند.

ساختار اقتصاد ایران که امروز کشوری غیرصنعتی است مبتنی بر همان فن آوری های کهنه است چرا که انرژی در اینجا ارزان بوده و هیچ فشاری برای نو کردن فن آوری نبوده است. پس عیب اساسی در اقتصاد ایران وجود دارد که با انرژی ارزان قابل اصلاح نیست. اصلاح ساختارهای تولید نیازمند استفاده از فن آوری های نو است. فن آوری های نو نیازمند به یک سرمایه گذاری عظیم و این سرمایه گذاری عظیم را هم خارجی ها برای ما انجام نمی دهند، درآمدهای نفتی ما هم اجازه این سرمایه گذاری عظیم را نمی دهند، پس باید طرحی نو در انداخت.

طرح هدف مندی یارانه ها یکی از نتایج مبارکش این خواهد شد که ساختارهای تولیدی ما را ترمیم می کند. به عنوان مثال حمل ونقل بار به طور عمده با کامیون ها می باشد. بسیاری از آن ها با عمر 40 تا 50 سال مشغول به کاراند. خودروهای موجود در کشور از نظر نوع موتور و مقدار مصرف در دوره ای که انرژی در جهان ارزان بود طراحی شده اند، مثل کامیون هایی که 100 کیلومتر را با 60 لیتر طی می کنند.

در حالی که در کامیون های نو این میزان زیر20 لیتر است و این بخش قابل توجهی است، گازوییل در کشور ما بیش از بنزین مصرف می شود. الان روزانه 90 میلیون لیتر مصرف گازوییل داریم که بخش قابل توجهی از آن برای حمل ونقل است.

این نوع ساختار تولید را مقایسه کنید با ترکیه که شرایط اقتصادی آن شباهت زیادی با ما دارد. در حالی که قیمت گازوییل در ایران 16/5 تومان و در ترکیه 1800 تومان است، اما هزینه حمل ونقل در ترکیه ارزان تر از حمل ونقل در ایران است. یک عامل این توفیق ترکیه این است که ناوگان حمل ونقل خود را اصلاح کرده که پس از اصلاحات اقتصادی ترکیه، صورت گرفته است، که نمونه موفق اصلاح قیمت حامل های انرژی هم به شمار می رود. یک سوم درآمد ترکیه ناشی از مالیات برق، گازوییل و بنزین است.

بنزین در ایران 100 تومان(تا سال 89) و در ترکیه 2400 تومان است. در ایران بعضی ها فکر می کردند اگر بنزین 500 تومان شود حمل ونقل متوقف می شود، در حالی که این موضوع یک تجربه موفق بود. مسوولین، حمل ونقل را مدیریت کردند، ابتدا ساختار حمل ونقل ریلی کشور را اصلاح و نوسازی و تجهیز کامیون ها را آغاز کردند که خیلی با صرفه تر بود و هم چنین70 درصد حمل ونقل ما، تک بار است یعنی دو بار حمل ونقل برای یک مورد جابه جایی بار.

هدف دوم مدیریت مصرف انرژی و غیرانرژی

مقدار مصرف گاز در زمستان سال گذشته روزانه 520 میلیون متر مکعب و تولید ما 500 میلیون متر مکعب بود. یعنی 20 میلیون متر مکعب کسری گاز داشتیم و به همین علت در هنگام زمستان گازرسانی به کارخانجات را متوقف کردیم. در منازل مصرف غیرمعقول وجود دارد، هم شوفاژ روشن است، هم پنجره باز است; چرا که مشترکان وقتی به قبض گاز نگاه می کنند و رقم اندک آن را می بینند از خود می پرسند چرا خود را در تنگنا قرار دهیم. ساختمان های ما به گونه ای است که حرارت را به راحتی به بیرون می راند در حالی که به عنوان مثال در انگلیس، کم تر ساختمانی یافت می شود که پنجره های آن چوبی و شیشه های آن دو جداره نباشد. در بعضی از کشورهای اروپایی درجه حرارت منزل را از مرکز کنترل می کنند و موتورخانه ها را نظارت می کنند و در صورت رعایت نکردن حد معمول جریمه می شوند.

آقای رییس جمهور در اظهاراتی به همین واقعیت تلخ اشاره کردند که چند سال قبل من وارد دفتر کارم شدم دیدم پنجره ها باز است، سوال کردم چرا پنجره ها باز است; گفتند خیلی گرم است. گفتم خوب شوفاژ را ببندید؟! متاسفانه این اتفاقی است که همه جا می افتد. حال که ما در سال های اخیر گاز رسانی را به روستاها به صورت جدی پی گیری کرده ایم باید مدیریت مصرف را هم ترویج دهیم که یکی از راهکارها همین سهمیه بندی و کارت هوشمند سوخت بود که جلوی قاچاق بنزین را هم گرفت.

تجربه موفق سهمیه بندی

یک مساله، مدیریت مصرف است که در این راستا ما سال 1385(ه .ش) مقدار مصرف روزانه بنزین مان 75 میلیون لیتر بود. هر سال هم از آن به بعد حدود یک میلیون خودروی جدید به بازار آمده و لیکن کارت هوشمند و سهمیه بندی موجب این موضوع شده است که هم اکنون مقدار مصرف روزانه ما که باید بالای 100 میلیون لیتر می بود متوسط 63 میلیون است. پس معلوم می شود دولت مردان می توانند مدیریت کنند و میزان مصرف کشور را کاهش دهند.

من خاطرم هست سال های 84 و 85 ما در مجلس می گفتیم چرا باید 7 میلیارد دلار بدهیم و گازوییل و بنزین وارد کنیم و به قیمت یارانه ای به مردم بدهیم، این درآمد نفت است و درآمد نفت متعلق به نسل های بعدی نیز می باشد و باید این درآمد را سرمایه گذاری کرد و ثروت را به ثروت تبدیل کرد نه این که کل آن را در مصارف روزانه استفاده کنیم.

این روش سیگنال صرفه جویی را به مصرف کننده می دهد که هرچه کم تر مصرف کنی پول کم تری باید بپردازی و هرچه بیش تر مصرف کنی پول بیش تری باید بپردازی; با این شرایط مردم خودشان مصرف و کار خود را مدیریت می کنند.

هم چنین ما می توانیم با فشاری که از ناحیه اصلاح قیمت ها وارد می شود به سمت اصلاح الگوی مصرف برویم. به عنوان مثال اگر ما شوفاژ را به پکیج تبدیل کنیم مقدار مصرف با همان حرارت به شدت کاهش پیدا می کند. مهتابی معمولی 40 وات مصرف می کند و مهتابی های کم مصرف 12 وات، ما این کار را انجام نمی دهیم چون هیچ گونه فشاری را تحمل نمی کنیم و همه فشارها را دولت تحمل می کند.

هدف سوم

در توصیه های صندوق بین المللی پول صحبت از حذف یارانه هاست. آن ها می گویند یارانه را باید به تولید کننده داد نه به مصرف کننده; ولی در ایران فعالیت ما فراتر از این موضوع است. قرار است 50 درصد درآمد هدف مندسازی یارانه ها بین خانوار ها تقسیم شده و30 درصد برای تولیدکنندگان و 20 درصد برای هزینه های دولت صرف شود و در پایان 5 سال، یارانه نقدی به نظام جامع تامین اجتماعی تبدیل شود.

اهمیت این طرح زمانی خود را نشان می دهد که مرد خانواده توانایی کارکردن نداشته باشد و بیکار یا از کار افتاده شده باشد. با این طرح تمام خانواده ها از نظر تامین اجتماعی، بیکاری، از کار افتادگی، بیماری های خاص و پزشکی تامین می شوند که سهم فرد از بیمه 70 درصد است که باید به 30 درصد کاهش یابد. حتی بخشی از هزینه مسکن و تحصیل کم درآمد در این طرح جامع بیمه، دیده شده است که سبب رفاه اجتماعی می شود.

اختلاف نظر دولت با مجلس

اختلاف مجلس و دولت برای شیب این تحول بود. در دولت هاشمی و خاتمی اصلاح قیمت حامل های انرژی را داشته ایم که بسیار کند بود و هیچ تغییری در اصلاح رفتار مردم دیده نشد بلکه موجب تورم هم شد. اما در این دوره، تفاوت نظر دولت و مجلس در این بود که دولت می گفت ما حرکت را طی 2تا3 سال انجام می دهیم و مجلس می گفت اگر در 5 سال انجام شود، بهتر است. اگر یک باره گازوییل 16/5 تومانی به 700 تومان برسد، ممکن است باعث ایجاد تورم شود که در این صورت غیرقابل کنترل و غیرقابل تصور است.

به همین دلیل، مجلس اجرای هدف مندی یارانه ها طی 5 سال را تصویب کرد با این استدلال که در صورت طولانی تر شدن امکان اصلاح رفتارها را در پی نداشت. به همین علت 5 سال انتخاب شد که اول; اثربخشی بیش تری داشته باشد، دوم; در اصلاح رفتارها موثر باشد، سوم; به اصلاح رفتار تولیدکنندگان بینجامد و چهارم; در طرف دیگر مساله برای مردم به گونه ای قابل تحمل باشد.

دیگر اختلاف مجلس و دولت اینجا بود که 20 هزار و 40 هزار میلیارد تومان درآمد سال اول اجرا مطرح شد. در حالی که دولت خواستار اجرای سال اول طرح با شیب بالا بود، نمایندگان به دولت می گفتند اگر سال اول را طی کردید و بازتاب هدف مندی در جامعه مثبت بود، می توانید گام دوم را بلندتر برداریم. این اقدام با احتیاط بیش تری همراه است. پیرامون اختلاف دولت و مجلس باید تاکید کنم که این اختلاف کاملا طبیعی بوده و این اختلافات، اختلافات کارشناسی و نظری بوده و مشکل جدی نیست. این طور نیست که مجلس نظری نداشته باشد، بلکه کار کارشناسی می کند و مورد به مورد نظر می دهد. ولی آیا چنین طرح تحول بزرگی را به خاطر یک اختلاف باید متوقف می کردیم؟

در ورای این اختلاف نظر بین دولت و مجلس، نتایجی که بر این اقدام وارد است بسیار حایز اهمیت اند: یک نتیجه اش کاهش مصرف است، انتظار این بوده که با اصلاح الگوی مصرف در تولید، مصارف خانگی و مصارف تجاری و امثال آن حداقل 25 درصد صرفه جویی انرژی داشته باشیم، که نتیجه این صرفه جویی 25 درصدی افزایش صادرات خواهد بود و با افزایش صادرات، ارز قابل توجهی را به دست خواهیم آورد.

در نهایت این ارز به دست آمده را سرمایه گذاری می کنیم و این سرمایه گذاری جدید باعث افزایش اشتغال می شود و تولیدات بیش تری به بازار عرضه و رفاه بیش تری هم تامین می شود. هم چنین اتکای بودجه عمومی دولت به نفت هم کاهش پیدا می کند و با کاهش تبدیل دلارهای نفتی به ریال و پمپاژ این نقدینگی به بازار، مشکل ساختاری و مزمن تورم حل می شود. پیش بینی ما این بود که در زمان اجرای قانون هدف مندی ما با تورم ملایم روبه رو خواهیم بود نه تورم شتابان دو رقمی.

تمامی موارد بالا از مسایل جدی و مهم اجرای قانون هدف مندی است، با یک استدلال ساده خواهیم فهمید که اجرای این قانون فواید فراوانی خواهد داشت، اما چالشی که پیش روی ماست مساله افزایش قیمت هاست. البته در اقتصاد دو نوع افزایش قیمت وجود دارد:

1) افزایش قیمت ناشی از هزینه:

با بالا رفتن هزینه انرژی، هزینه تولید نیز افزایش می یابد و به دنبال آن تولیدات از این پس با قیمت بالاتری تولید می شوند. این اتفاق با اجرای قانون هدف مندی یارانه ها رخ می دهد. تدبیر دولت در این راستا ارایه تسهیلات به تولیدکنندگانی است که می توانند در کوتاه مدت ساختارهای تولیدشان را اصلاح کنند و به تولیداتی که در کوتاه مدت قابل اصلاح نیستند، خسارت می پردازند که هم آنان ضرر نکنند و هم قیمت های خود را بالا نبرند و متعادل نگه دارند و بعد از مدتی به آن ها هم تسهیلات داده می شود که آن ها نیز خود را اصلاح کنند. این ها عواملی است که می تواند مساله افزایش قیمت ها را تخفیف دهد.

2) افزایش قیمت ناشی از تورم روانی جامعه و انتظارات تورمی :

ما هیچ مدلی نداریم که بتواند انتظارات تورمی جامعه را اصلاح کند و به ما بگوید چه اتفاقی خواهد افتاد ولی اگر وضعیت روانی جامعه مدیریت شود به گونه ای که مردم نگران نشوند و خریدهای خود را جلو نیندازند و تقاضای کاذب پدید نیاید، این نوع تورم نیز مهار خواهد شد. اگر امکان مدیریت این موضوع باشد دیگر تورم انتزاعی نخواهیم داشت. با اجرای هدف مندی یارانه ها، تورم واقعی بین10 تا 15 درصد به تورم موجود اضافه می شود ولیکن تورم انتزاعی، غیرقابل کنترل و غیرقابل محاسبه است. تمام همت دولت این است که مردم در یک آرامش به سر ببرند و احساس آنها این باشد که اجرای این قانون مفید است و برای آنها زیان بار نیست. اگر بتوان این معنا را به خوبی به مردم رساند و نگرانی مردم را برطرف ساخت امکان این جریان وجود دارد که ما تورم انتزاعی نداشته باشیم.

در این راستا کالاهای اساسی مورد نیاز مردم را ذخیره کرده اند که اگر این اتفاق بیفتد خیلی خوب مدیریت شده است و گروه هایی با عنوان ناظر قیمت ها از سال پیش استخدام شده اند که در تمامی شهرها برای نظارت بر قیمت ها حضور داشته باشند. تمامی اطلاعات انبارها را هم وزارت بازرگانی در اختیار دارد، بیش از 10 هزار انبار بزرگ کشور اطلاعاتش به صورت آنلاین در اختیار وزارت بازرگانی است. خدا را شکر که ما در شرایط جنگ نیستیم و تحریم ها هم به واقع واردات ما را کاهش نداده و کالا هم کم نداریم با این اوصاف نیازهای مصرفی مردم تامین است.

تاکنون کنترل های دولت، کنترل های موفقی بوده است. پیش از هدف مندی یارانه ها 160 شرکت قیمت های خود را بالا برده بودند که دولت به آنها اخطار داد و علت افزایش قیمت های شان را جویا شد که به سرعت 100 شرکت همکاری کردند و 60 تای دیگر نیز با کمی تعلل، همکاری خود را آغاز کردند و قیمت ها را به قیمت های قبلی بازگرداندند. به جز سیاست کنترل بازار، در مجموع خود این پرداخت نقدی یارانه ها یک سوپاپ اطمینان است.

در ضمن میزان افزایش قیمت ها نیز در صورت صرفه جویی مردم، بار مالی سبکی خواهد داشت. به عنوان مثال وزارت نیرو اعلام کرده است 70درصد خانوارها مقدار قیمت اضافی برق شان با اصلاح قیمت، در سقف 4000 تومان خواهد بود. این جریان در مورد آب و گاز هم صدق می کند و قیمت ها به گونه ای نیست که به جامعه شوک وارد شود و بعد هم پول یارانه نقدی در حساب مردم، برای آنها اطمینان خاطر است و احتمال اعتراض را کاهش می دهد.

برای آزادسازی یارانه ها که بخشی از جراحی های اقتصادی است ما باید ساختارها و زیرساخت های اقتصادی را به حد قابل قبولی برسانیم. باید شفاف سازی اقتصادی داشته و حداقل کارشناسان اقتصادی بتوانند به آمارهای صحیح دسترسی داشته باشند.

اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده (برمبنای شفاف سازی) از سال 1387 تصویب شده است. یکی از آثار آن شفاف سازی از تولید تا مصرف است، البته هنوز این چرخه کامل نشده ولی بخش عظیمی از آن شفاف سازی شده است.

تحریم ها

بعضی می گویند ما در تحریم هستیم و از نظر سیاسی هم در داخل مشکل داریم; به این افراد جواب بسیار ساده ای می توان داد و به آنها گفت چه زمان ما این مشکلات را نداشته ایم؟ چه زمانی تحریم نبوده ایم؟ همین بهانه ها باعث شده طرح هدف مندی یارانه ها 20 سال عقب بیفتد. حالا که دولت همت کرده و این طرح بزرگ را انجام می دهد، باید آن را تشویق کرد و او را حمایت کنیم. به طور حتم این مسایل فراگیر اجتماعی وقتی می تواند بهتر در جامعه اجرا شود که با همراهی مردم باشد. همراهی مردم از راه:

1) اطلاع رسانی درست از جانب دولت

2) حمایت گروه های مرجع اجتماعی

وقتی قانون را تصویب کردیم روی این دو نکته بسیار تاکید کردیم و از دولت خواسته شد اطلاع رسانی دقیق و روشنی داشته باشد که در این راستا باید زبان فهم عامه را داشته باشیم و نه فقط زبان فهم نخبگان. البته نخبگان هم باید توجیه شوند تا بتوانند سایرین را توجیه کنند. در این جهت رییس جمهور با ائمه جمعه و جماعات ملاقات داشت و آنها را توجیه کرد; هم چنین در تالار بزرگ وزارت کشور، جلسه ای با گروه های مرجع اجتماعی گذاشتیم و با آنها در همین موارد صحبت کردیم. از امثال بنده هم در دانشگاه های گوناگون دعوت شده که روشن گری را در بخش نخبگان انجام دهم، به طور حتم نخبگان برای آگاه سازی مردم طبقه خوبی هستند.

در مورد اثرات تحریم باید بگویم شرایط اقتصادی کشور ما شرایط دفع تهدید را دارد; الان این تحریم ها نمی تواند ما را دچار مشکل سختی کند چون اقتصاد ما ظرف این 30 سال یک اقتصاد خوداتکا شده است. ما 90 درصد نیازهای کشور را در داخل تولید می کنیم و 1 درصد وابستگی به واردات داریم که این موضوع بسیار قابل توجه است; البته این 10 درصد هم بخش مهمی از آن واردات سرمایه است. تحریمی که آنان می خواستند اعمال کنند:

1) از راه لغو بیمه «لویدز» که برای کشتیرانی ما بود، که این کار را انجام دادند.

2) از راه محدود کردن انتقال کالاهای ما به بازارهای اروپا و آمریکا بود، که این کار را نیز انجام دادند.

در همین راستا اروپا فقط در دو بندر به صورت کنترل شده اجازه داده است که کالاهای ما در آنجا تخلیه شود، آن هم نه با کشتی های ایرانی. تحریم مورد نظر آنان تحریم مالی است که مبادلات دلاری را با کشورهای دیگر برای ما تحریم کردند تا نتوانیم دلارهای خود را مصرف کنیم. با توجه به این محدودیت ها آیا واردات و صادرات ما کاهش یافته است؟ آیا کشتیرانی ما متوقف شده است؟ کشتیرانی ما از بیمه مشترک آسیایی که عضو آن بودیم، استفاده کرد و راه بیمه هم چنان باز است و کشتی های ما هم چنان بیمه هستند و اعتبار بیمه آسیایی کم تر از بیمه لویدز نیست.

بازارهای مصرف کالای خودمان را فرستادیم به شرق و الان بزرگ ترین طرف تجاری ما چین شده که هم واردات ما را دارد و هم صادرات خودش را به ما البته واردات کالاهای بی کیفیت چینی به کشور ما ناشی از دولت چین و اقتصاد چین نیست، بلکه تجار ما مقصر هستند. تجار ما می توانند کالاهای با کیفیت از آنجا خریدارای کرده ولی برای منافع خود کالای بی کیفیت و ارزان خریداری می کنند که البته مشکل از گمرک هم می باشد که باید استاندارد را اعمال کرده و اجازه ورود کالاهای بی کیفیت به کشور را ندهد. ما در شرایط حاضر تحریم را خنثی کرده و از راه های دیگر مشکلات تامین مالی خود را هم حل کرده ایم که به علت مسایل امنیتی منبع این تامین مالی را نمی توانم، بگویم.

نتیجه گیری

اجرای این قانون قدرت ما را از نظر سرمایه گذاری بالا می برد. قدرت ما را در چانه زنی افزایش می دهد. صادرات ما را توسعه می دهد; پس نقش ما را در آینده اقتصاد جهانی افزایش می دهد. وقتی سرمایه گذاری ما با استفاده از درآمد ارزی بالا می رود، به طور عمده ما باید بازارهای صادراتی را دنبال کنیم; چراکه تولیدات ما فراتر از نیازهای داخلی ما خواهد شد. این یکی از فرصت های جدیدی است که برای ما پدید می آید.

دیگر این که وابستگی ها به صادرات نفت کاهش یافته، پس قدرت چانه زنی ما بالا می رود. در نهایت درآمد ارزی ما به کرات رشد یافته و سرمایه گذاری ما به طور دایم افزایش می یابد. انتقال ما بالا رفته و سرمایه اجتماعی ما را افزایش می دهد و سبب استحکام نظام ما در داخل در قیاس با مناسبات خارجی می شود و تا حدودی سبب قطع امید استکبار جهانی در مسایل سیاسی ما خواهد شد

شیوه حفظ دوستان
از منظر امام دهم علیه‏السلام یکی از ویژگیهای اولیاء خدا و انسانهای صالح عفو و گذشت و پذیرش عذر دیگران است.

 ایوب بن نوح می‏گوید: آن حضرت طی نامه‏ای به یکی از یاران ما که موجب ناراحتی شخصی شده بود، توصیه کرد که برو از فلانی عذر خواهی کن و بگو: «إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْرا إِذَا عُوتِبَ قَبِلَ؛[1]  اگر خداوند خیر بنده‏ای را بخواهد، [او را حالتی عطا می‏کند که] هرگاه از او عذر خواسته شد، می‏پذیرد.» تو نیز عذر ما را بپذیر!

برای پاسداری از حریم دوستان نیک نباید درباره‏ی آنان سخت‏گیری کرد، بلکه باید در موارد لغزش و خطایشان عفو و گذشت پیشه کرد و عذرشان را پذیرفت؛ زیرا اگر به بهانه‏های ساده، انسان دوستان خود را طرد کند و از خود دور سازد، به مرور زمان غریب و تنها خواهد ماند و مخالفانش افزایش می‏یابند؛ در حالی که دوستان خوب بازوی نیرومندی در زندگی افراد به شمار می‏آیند. لقمان حکیم به فرزندش سفارش می‏کرد که: «یَا بُنَیَّ اتَّخِذْ أَلْفَ صَدِیقٍ وَ أَلْفٌ قَلِیلٌ وَ لَا تَتَّخِذْ عَدُوّا وَاحِدا وَ الْوَاحِدُ کَثِیرٌ؛[2]  فرزندم هزار دوست بگیر و البته هزار کم است و یک دشمن برای خودت درست نکن که یکی هم زیاد است.»

بنابراین، برای رسیدن به سعادت و توفیق در زندگی، انسان باید از دوستان خوب محافظت کند و با اختلاف کوچک و جزئی و لغزشهای ساده نباید آنان را از دست بدهد، بلکه شیوه‏ی اهل بیت علیهم‏السلام را در نظر بگیرد و از گناهانشان بگذرد. اگر عذر خواهی کردند، بپذیرد و عفو و گذشت پیشه کند.

سعدی گفته:

 

با مردم سهل‏گوی دشوار مگوی
با آن که درِ صلح زند جنگ مجوی

------------------------------------------------------
روزگار ناسازگار

گاهی این نکته به ذهن می‏آید که آیا واقعا برخی زمانها، مکانها و یا عوامل و حوادث طبیعی در زندگی انسان دخالت دارند؟ آیا بدی و خوبی و شوم بودن را می‏توان به روزها و روزگاران نسبت داد؟ امام هادی علیه‏السلام پاسخ این پرسش را به یکی از یارانش توضیح داد.

حسن بن مسعود می‏گوید: به محضر مولایم حضرت ابوالحسن الهادی علیه‏السلام رسیدم. در آن روز چند حادثه‏ی ناگوار و تلخ برایم رخ داده بود؛ انگشتم زخمی شده و شانه‏ام در اثر تصادف با اسب سواری صدمه دیده و در یک نزاع غیر مترقبه لباسهایم پاره شده بود. به این خاطر، با ناراحتی تمام در حضور آن گرامی گفتم: عجب روز شومی برایم بود! خدا شرّ این روز را از من باز دارد! امام هادی علیه‏السلام فرمود: «یَا حَسَنُ هَذَا وَ أَنْتَ تَغْشَانَا تَرْمِی بِذَنْبِکَ مَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ؛ ای حسن! این [چه سخنی است که می‏گویی] با اینکه تو با ما هستی، گناهت را به گردن بی‏گناهی می‏اندازی! [روزگار چه گناهی دارد!]»

حسن بن مسعود می‏گوید: با شنیدن سخن امام علیه‏السلام به خود آمدم و به اشتباهم پی بردم. گفتم: آقای من! اشتباه کردم و از خداوند طلب بخشش دارم. امام فرمود: ای حسن! روزها چه گناهی دارند که شما هر وقت به خاطر خطاها و اعمال نادرست خود مجازات می‏شوید، به ایام بدبین می‏شوید و به روز بد و بیراه می‏گویید! حسن گفت: ای پسر رسول خدا!، برای همیشه توبه می‏کنم و دیگر عکس العمل رفتارهایم را به روزگار نسبت نمی‏دهم. امام در ادامه فرمود: «یَا حَسَنُ اِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمُثِیبُ وَ الْمُعَاقِبُ وَ الْمُجَازِی بِالأعْمَالِ عَاجِلاً وَ آجِلاً؛ ای حسن! به طور یقین خداوند متعال پاداش می‏دهد و عقاب می‏کند و در مقابل رفتارها در دنیا و آخرت مجازات می‏کند.»[1] .

پی نوشته ها :

[1] بحارالانوار، ج 56، ص 2.
----------------------------------------------
موقعیت ممتاز مکانهای مقدس

در بینش توحیدی اسلام، انسان هر لحظه و در هر زمان و مکان در محضر خداست؛ اما خداوند متعال برای تقرب بیشتر بندگانش و برای آسایش و آرامش آنان، زمانها و مکانهایی را معین کرده است که ویژگی خاصی دارند. امام علی النقی علیه‏السلام با اشاره به موقعیت ممتاز اماکن مقدس فرمود:

«اِنَّ لِلَّهِ بُقَاعا یُحِبُّ اَنْ یُدْعَی فِیهَا فَیَسْتَجِیبُ لِمَنْ دَعَاهُ وَ الْحَیْرُ مِنْهَا؛[1]  خداوند مکانهای مقدسی دارد که دعا در آن جاها را دوست می‏دارد. پس هر کس در آن مکانها او را بخواند، اجابتش می‏کند و حائر حسینی علیه‏السلام یکی از آنهاست.»

در این سخن، پیشوای دهم نکات مهمی را مورد توجه قرار داده و به مشتاقان فرهنگ اهل بیت علیهم‏السلام گوشزد کرده است: نخست به ارزش این مکانهای شریف پرداخته و آنها را بقعه‏های خدایی نامیده، سپس اهمیت دعا و استجابت آن را در این مکانها مورد تأکید قرار داده و در آخر، مزار دلربای حضرت سیدالشهداء علیه‏السلام، را از مصادیق بارز بقاع الهی و محل استجابت دعای بندگان شمرده است.

امام هادی علیه‏السلام در کلام دیگری عظمت بارگاه امام حسین علیه‏السلام را این گونه بیان می‏کند: «هر کس از منزل خود به قصد زیارت بارگاه حضرت حسین علیه‏السلام حرکت کند و به نزد فرات برسد و در آنجا غسل کند، از رستگاران نوشته می‏شود و هر گاه به امام حسین علیه‏السلام سلام کند، از سعادتمندان محسوب می‏گردد و اگر از نماز زیارت فارغ شد، فرشته‏ای از سوی خداوند متعال به او می‏گوید: رسول خدا صلی‏الله‏علیه و‏آله به تو سلام می‏رساند و می‏گوید: تمام گناهانت بخشوده شد، اعمال را از نو شروع کن!»[2] .

پی نوشته ها :

[1] تحف العقول، ص 482.

[2] کامل الزیارات، ص344.
------------------------------------------------
ارزش علم و دانش

کسب علم و دانش از مهم‏ترین شیوه‏های رسیدن به قله‏ی کمال است و انسان بدون علم ره به جایی نمی‏برد. امام دهم علیه‏السلام بر این باور بود که برای نیل به مقاصد عالی انسانی لازم است که افراد به دنبال دانش و معرفت باشند؛ چرا که بدون آگاهی هیچ رهروی به مقصد نرسد.

آن رهبر فرزانه در گفتاری ارزشمند می‏فرماید: «إِنَّ الْعَالِمَ وَ الْمُتَعَلِّمَ شَرِیکَانِ فِی الرُّشْدِ؛[1]  دانشمند و دانشجو هر دو در رشد و هدایت شریک‏اند.» اگر علماء و متفکران جامعه تلاش نکنند و عموم مردم نیز به دنبال آموزش نباشند، سطح افکار مردم رشد نمی‏یابد و پیشرفت صورت نمی‏گیرد.

 

شرف و قیمت و قدر تو به فضل و هنر است

نه به دیدار و به دینار و به سود و به زیان

 

اساسا برای تهذیب نفس و پیمودن راه کمال، علمای اخلاق، معرفت و کسب آگاهی را از عوامل مؤثر در روح و روان آدمی می‏دانند. آری، دانش انسان را به خطرات راه آگاه می‏کند و عظمت و عزت خداوندی را به یاد می‏آورد و انسان شایسته هر قدر علم و دانشش بالاتر باشد، تواضع و صفات حمیده در وجودش بیشتر شکوفا می‏گردد. انسان کمال خواه با معرفت به ناتوانی و مقام پایین خود و اطلاع از عظمت حق و شکوه و جلال کبریایی‏اش در راه رشد و تهذیب گام برمی‏دارد.

امام هادی علیه‏السلام ارزش دانشمندان را بالاتر از خود علم و دانش می‏دانست و می‏فرمود: «أَرْجَحُ مِنَ الْعِلْمِ حَامِلُهُ؛[2]  دانشمند از دانش برتر است.» البته علم و دانش بعد از غلبه‏ی صفات زشت و فساد افراد تأثیرگذاری اندکی دارد؛ چنان که حضرت علی النقی علیه‏السلام فرمود: «اَلْحِکْمَةُ لَا تَنْجَعُ فِی الطِّبَاعِ الْفَاسِدَةِ؛[3]  حکمت در طبیعتهای فاسد سودی نمی‏بخشد.»

پی نوشته ها :

[1] کشف الغمه، ج 2، ص 386.

[2] اعلام الدین، ص 311.

[3] همان.
-----------------------------------------
ریشه‏ ها و نتایج تکبر

در سیره‏ی تربیتی امام هادی علیه‏السلام برای تربیت نفوس و زدودن صفات ناپسند از وجود آدمی به زمینه‏ها و ریشه‏های خودپسندی اشاره شده است. آن حضرت می‏فرماید: «مَنْ اَمِنَ مَکْرَ اللَّهِ وَ أَلِیمَ أَخْذِهِ تَکَبَّرَ حَتَّی یَحِلَّ بِهِ قَضَاوُهُ وَ نَافِذُ أَمْرِهِ وَ مَنْ کَانَ عَلَی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ هَانَتْ عَلَیْهِ مَصَائِبُ الدُّنْیَا وَلَوْ قُرِضَ وَ نُشِرَ؛[1]  هر کس از مکر و مؤاخذه‏ی دردناک خداوند، خود را در امان احساس کند، تکبر می‏ورزد تا اینکه با قضا و تقدیر خداوند مواجه گردد؛ اما انسانی که بر دلیل روشنی از پروردگارش دست یافته است، مصیبتهای دنیا بر او سخت نخواهد بود؛ گرچه قطعه قطعه شده و [اجزاء بدنش] پراکنده شود.»

طبق این رهنمودِ ارزشمند، هر شخصی در راه رسیدن به تکامل و مقام والای انسانیت لازم است که هرگز از وجود خداوند متعال و محاسبه و مؤاخذه‏اش غفلت نکند. غفلت از خداوند و روز معاد، انسان را به انواع مفاسد دچار می‏کند و در حقیقت از خدا فراموشی به خود فراموشی تنزل یافته، هدف خود را در زندگی گم می‏کند. چنین فرد غافلی از خود هرگز نمی‏پرسد که:

 

از کجا آمده‏ام آمدنم بهر چه بود

به کجا می‏روم آخر ننمایی وطنم

 

اما اگر انسان خود را در پرتو نور الهی قرار دهد و از نسیم رحمت حق بهره‏ور گردد، هرگز در مقابل حوادث و مصائب دنیوی مغلوب نمی‏گردد؛ چرا که به پشتوانه‏ای قوی همچون نیروی حق تکیه زده و در حصاری محکم پناه گرفته است.

بنابراین، ریشه‏ی مهم لغزشها، خطاها و آلوده شدن به صفات ناپسند، همان غفلت از خداوند و خودفراموشی است که اشخاص را از رسیدن به اهداف والای انسانی باز می‏دارد.

امام دهم علیه‏السلام در روایتی دیگر به عواقب زیانبار صفت ناپسند تکبر اشاره کرده و در این مورد هشدار داده و فرموده است: «مَنْ رَضِیَ عَنْ نَفْسِهِ کَثُرَ السَّاخِطُونَ عَلَیْهِ؛[2]  هر کس از خود راضی باشد، غضب کنندگان بر او بسیار خواهند شد.»

صفت تکبر انسان را نه تنها در معرض خشم مردم، بلکه مورد غضب خداوند نیز قرار می‏دهد که در قرآن فرمود: «إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْتَکْبِرِینَ»؛[3]  «خداوند گردنکشان [و متکبران] را دوست ندارد.»

عذاب جهنم و محرومیت از الطاف الهی از دیگر رهاوردهای تکبر است.

 

خویشتن را بزرگ می‏بینی؟

راست گفتند یک دو بیند لوچ

 

در روایت آمده است که روزی حضرت سلیمان بن داود علیهماالسلام امر کرد که تمام پرندگان و انس و جن به همراه او بیرون آمده، در بساط شگفت انگیز سلیمان علیه‏السلام جای گیرند. دویست هزار نفر از بنی آدم و دویست هزار نفر از جنیان با او بودند. بساط او به قدری بلند شد که صدای تسبیح ملائکه را در آسمانها شنید. سپس بساط او آن قدر پایین آمد که کف پایش به دریا رسید. در آن حال، ندایی آسمانی به اصحاب سلیمان علیه‏السلام گفت: اگر در دل فرمانروای شما (سلیمان علیه‏السلام) ذره‏ای تکبر بود، بیشتر از آنچه بلند کرده‏اند، او را به زمین فرو می‏بردند.[4] .

 

ز خاک آفریدت خداوند پاک

پس ای بنده افتادگی کن چو خاک

 

تواضع سر رفعت افرازدت

تکبر به خاک اندر اندازدت

 

پی نوشته ها :

[1] تحف العقول، ص 483.

[2] بحارالانوار، ج 69، ص 316.

[3] نحل / 23.

[4] معراج السعاده، ص 270؛ محجة البیضاء، ج 6، ص 213.
-----------------------------------------------------
شکوه بندگی

از منظر فرهنگ متعالی توحید، عبودیت و بندگی حضرت حق تعالی است که بالاتر از آن مقامی برای مخلوق متصور نیست:

 

بلندی بایدت افکندگی کن

خدا را باش و کار بندگی کن

 

امام دهم علیه‏السلام در تبیین مقام بندگی می‏فرماید:

«مَنِ اتَّقَی اللَّهَ یُتَّقَی وَ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ یُطَاعُ وَ مَنْ أَطَاعَ الْخَالِقَ لَمْ یُبَالِ سَخَطَ الْمَخْلُوقِینَ وَ مَنْ أَسْخَطَ الْخَالِقَ فَلْیَیْقِنْ أَنْ یَحِلَّ بِهِ سَخَطُ الْمَخْلُوقِین؛[1]  هر که از نافرمانی خدا بپرهیزد، [مردم] از نافرمانی او پرهیز کنند و هر کس خدا را اطاعت کند، [دیگران] از او اطاعت می‏کنند و کسی که از دستورات خالق فرمان برد، هیچ باکی از خشم مخلوقین نخواهد داشت و هر کس خالق را به خشم آورد، او باید بداند که از خشم مردم در امان نخواهد بود.»

 

گرت این بندگی تمام شود

چرخ و انجم ترا غلام شود

 

مقام عبودیت و بندگی آن چنان اهمیت دارد که امیر مؤمنان علی علیه‏السلام در این زمینه به بندگی خود در برابر خداوند متعال افتخار می‏کرد و می‏فرمود: «إِلَهِی کَفَی بِی عِزّا أَنْ أَکُونَ لَکَ عَبْدا وَ کَفَی بِی فَخْرا أَنْ تَکُونَ لِی رَبّا أَنْتَ کَمَا أُحِبُّ فَاجْعَلْنِی کَمَا تُحِبُّ؛[2]  پروردگارا! این عزت برای من بس است که بنده‏ی تو باشم و بالاترین افتخار برای من آن است که تو پروردگار من باشی. تو همان گونه‏ای که دوست دارم. پس مرا آن طوری که دوست داری، قرار ده!»

پی نوشته ها :

[1] تحف العقول، ص 482.

[2] بحارالانوار، ج 74، ص 402.
---------------------------------------------
عظمت باری تعالی

شناخت وجود خداوند و اوصاف جلال و جمال باری تعالی در حد شایستگی هر انسانی، به غیر از طریق اهل بیت علیهم‏السلام امری ناممکن است؛ گرچه هر کسی نسبت به فراخور استعدادش خداوند را می‏شناسد و به او ایمان می‏آورد؛ اما بیان عظمت حق از زبان اهل بیت علیهم‏السلام جلوه‏ای دیگر دارد و آنان کامل‏ترین و مطمئن‏ترین منبع وحی و سرچشمه‏ی توحیدند. امام هادی علیه‏السلام در تبیین صفات خداوند می‏فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لَا یُوصَفُ إِلَّا بِمَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ وَ أَنَّی یُوصَفُ الَّذِی تَعْجِزُ الْحَوَاسُّ أَنْ تُدْرِکَهُ وَ الأوْهَامُ أَنْ تَنَالَهُ وَ الْخَطَرَاتُ أَنْ تَحُدَّهُ وَ الأَبْصَارُ عَنِ الإحَاطَةِ بِهِ نَأَی فِی قُرْبِهِ وَ قَرُبَ فِی نَأْیِهِ کَیَّفَ الْکَیْفَ بِغَیْرِ أَنْ یُقَالَ کَیْفَ وَ أَیَّنَ الأیْنَ بِلَا أَنْ یُقَالَ أَیْنَ هُوَ مُنْقَطِعُ الْکَیْفِیَّةِ وَ الأیْنِیَّةِ الْوَاحِدُ الأَحَدُ جَلَّ جَلَالُهُ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ؛[1] ‏ خداوند متعال توصیف نشود، جز بدانچه خود وصف کرده است و چگونه توصیف می‏شود آن وجودی که حواس مخلوقات از درکش ناتوان است و اوهام و خیالات به آن نمی‏رسند و تصور و اندیشه‏ها به حقیقتش آگاه نمی‏گردند و در افق نگاه چشمها نگنجد! او با همه نزدیکی دور است و با همه دوری‏اش نزدیک. چگونگی را پدید آورد و خودش چگونه نیست. مکان را آفرید، ولی خود مکانی ندارد و از چگونگی و مکان داشتن جداست. یگانه است و بی‏همتا. با شکوه است و نامها و اسمائش همه مقدس‏اند و پاک.»

سعدی در بوستان در توضیح این معنا سروده است:

 

جهان متفق بر الهیتش

فرو مانده از کنه ماهیتش

نه ادراک بر کنه ذاتش رسد

نه فکرت به غور صفاتش رسد

بشر ماورای جلالش نیافت

بصر منتهای جمالش نیافت

نه هر جای مرکب توان تاختن

که جاها سپر باید انداختن

نه بر اوج ذاتش پرد مرغ وهم

نه در ذیل وصفش رسد دست فهم

در این بحر جز مرد داعی نرفت

گمان شد که دنبال راعی نرفت

چه شبها نشستم در این سیر گم

که دهشت گرفت آستینم که قُم

پی نوشته ها :

[1] تحف العقول، ص 482؛ الکافی، ج 1، ص 138.

فضیلت و اعمال ماه مبارک رجب
ماه رجب و ماه شعبان و ماه رمضان شرافت زیادی دارند و در فضیلت آنها روایات بسیاری وارد شده است.

 از حضرت رسول (صلى الله علیه و آله) روایت شده که: ماه رجب ماه بزرگ خدا است و ماهى در حرمت و فضیلت به آن نمى‏رسد و جنگیدن با کافران در این ماه حرام است و رجب ماه خدا است و شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه امت من است کسى که یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، موجب خشنودى خدای بزرگ می‌گردد و غضب الهى از او دور می گردد و درى از درهاى جهنم بر روى او بسته گردد.

از حضرت موسى بن جعفر(علیهماالسلام) روایت شده است که: هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، آتش جهنم یک سال، از او دور شود و هر کس سه روز از آن را روزه بگیرد بهشت بر او واجب می گردد.

و همچنین فرمود که: رجب نام نهرى است در بهشت که از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‏تر است. هر کس یک روز از رجب را روزه بگیرد البته از آن نهر بیاشامد.

از امام صادق(علیه السلام) روایت است که حضرت رسول اکرم( صلى الله علیه و آله) فرمود که: ماه رجب ماه استغفار امت من است پس در این ماه بسیار طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده و مهربان است و رجب را "أصب" مى‏گویند زیرا که رحمت خدا در این ماه بر امت من بسیار ریخته مى‏شود پس بسیار بگوئید: «أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ».

ابن بابویه از سالم روایت کرده است که گفت: در اواخر ماه رجب که چند روز از آن مانده بود، خدمت امام صادق(علیه السلام)رسیدم. وقتی نظر مبارک آن حضرت بر من افتاد فرمود که آیا در این ماه روزه گرفته‏اى؟ گفتم نه والله اى فرزند رسول خدا. فرمود که آنقدر ثواب از تو فوت شده است که قدر آن را به غیر از خدا کسى نمى‏داند به درستى که این ماهى است که خدا آن را بر ماه‌هاى دیگر فضیلت داده و حرمت آن را عظیم نموده و گرامی داشتن روزه دار را در این ماه بر خود واجب گردانیده است.

پس گفتم یابن رسول الله اگر در باقیمانده این ماه روزه بدارم آیا به بعضى از ثواب روزه‏داران آن نائل مى‏گردم؟ فرمود: اى سالم هر کس یک روز از آخر این ماه را روزه بدارد خدا او را ایمن گرداند از شدت سکرات مرگ و از هول بعد از مرگ و از عذاب قبر و هر کس دو روز از آخر این ماه را روزه بگیرد از صراط به آسانى بگذرد و هر کس سه روز از آخر این ماه را روزه بگیرد ایمن گردد از ترس بزرگ روز قیامت و از شدت‌ها و هول‌هاى آن روز و برات بیزارى از آتش جهنم به او عطا کنند. و بدان که براى روزه ماه رجب فضیلت بسیار وارد شده است و روایت شده که اگر شخصی قادر بر آن نباشد هر روز صد مرتبه این تسبیحات را بخواند تا ثواب روزه آن را دریابد: سُبْحَانَ الْإِلَهِ الْجَلِیلِ سُبْحَانَ مَنْ لا یَنْبَغِى التَّسْبِیحُ إِلا لَهُ سُبْحَانَ الْأَعَزِّ الْأَکْرَمِ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزََّ وَ هُوَ لَهُ أَهْلٌ .

اعمال مشترک ماه مبارک رجب

اینها اعمالی است که انجام دادن آنها متعلق به همه ماه است و اختصاصى به روز معینی ندارد و آن چند مورد است :

1- در تمام ایام ماه رجب دعای ذیل را که روایت شده امام زین العابدین(علیه السلام) در حجر در غره خواندند، خوانده شود:

"یَا مَنْ یَمْلِکُ حَوَائِجَ السَّائِلِینَ وَ یَعْلَمُ ضَمِیرَ الصَّامِتِینَ لِکُلِّ مَسْأَلَةٍ مِنْکَ سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوَابٌ عَتِیدٌ اللَّهُمَّ وَ مَوَاعِیدُکَ الصَّادِقَةُ وَ أَیَادِیکَ الْفَاضِلَةُ وَ رَحْمَتُکَ الْوَاسِعَةُ فَأَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْضِىَ حَوَائِجِى لِلدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَىْ‏ءٍ قَدِیرٌ ."

2- دعایی را که از امام صادق(علیه السلام) روایت شده، خوانده شود:

«خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَیْرِکَ وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلا لَکَ وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلا بِکَ وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَکَ بَابُکَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِینَ وَ خَیْرُکَ مَبْذُولٌ لِلطَّالِبِینَ وَ فَضْلُکَ مُبَاحٌ لِلسَّائِلِینَ وَ نَیْلُکَ مُتَاحٌ لِلْآمِلِینَ وَ رِزْقُکَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاکَ وَ حِلْمُکَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاکَ عَادَتُکَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِیئِینَ وَ سَبِیلُکَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِینَ اللَّهُمَّ فَاهْدِنِى هُدَى الْمُهْتَدِینَ وَ ارْزُقْنِى اجْتِهَادَ الْمُجْتَهِدِینَ وَلا تَجْعَلْنِى مِنَ الْغَافِلِینَ الْمُبْعَدِینَ وَ اغْفِرْ لِى یَوْمَ الدِّینِ .»

3- از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که در ماه رجب این خوانده شود:

«اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُکَ صَبْرَ الشَّاکِرِینَ لَکَ وَ عَمَلَ الْخَائِفِینَ مِنْکَ وَ یَقِینَ الْعَابِدِینَ لَکَ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْعَلِىُّ الْعَظِیمُ وَ أَنَا عَبْدُکَ الْبَائِسُ الْفَقِیرُ أَنْتَ الْغَنِىُّ الْحَمِیدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّلِیلُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ امْنُنْ بِغِنَاکَ عَلَى فَقْرِى وَ بِحِلْمِکَ عَلَى جَهْلِى وَ بِقُوَّتِکَ عَلَى ضَعْفِى یَا قَوِىُّ یَا عَزِیزُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَ اکْفِنِى مَا أَهَمَّنِى مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.»

قابل توجه است که ادعیه دیگری نیز برای این ماه عزیز ذکر شده است که می‌توانید به مفاتیح الجنان مبحث اعمال ماه رجب رجوع نمایید .

4- از حضرت رسول اکرم(صلى الله علیه و آله) روایت شده که: هر کس در ماه رجب صد مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِى لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ» و آن را به صدقه ختم فرماید حق تعالى براى او به رحمت و مغفرت و کسى که چهار صد مرتبه بگوید بنویسد براى او اجر صد شهید عطا فرماید.

5- از نبی مکرم اسلام روایت است: کسى که در ماه رجب هزار مرتبه "لا إِلَهَ إِلا اللهُ" بگوید خداوند عز و جل براى او صد هزار حسنه عطا کند و براى او صد شهر در بهشت بنا فرماید .

6- روایت است کسى که در رجب در صبح هفتاد مرتبه و در شب نیز هفتاد مرتبه بگوید: "أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ" و پس از اتمام ذکر، دست‌ها را بلند کند و بگوید: "اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِى وَ تُبْ عَلَىَّ" اگر در ماه رجب بمیرد خدا از او راضى باشد و به برکت ماه رجب، آتش او را مس نکند .

7- در کل این ماه هزار مرتبه ذکر: أَسْتَغْفِرُ اللهَ ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ مِنْ جَمِیعِ الذُّنُوبِ وَ الْآثَامِ " گفته شود؛ تا خداوند رحمان او را بیامرزد .

8- سید بن طاووس در اقبال از حضرت رسول اکرم(صلى الله علیه و آله) فضیلت بسیاری براى خواندن سوره قل هو الله أحد نقل کرده است که ده هزار مرتبه یا هزار مرتبه یا صد مرتبه در این ماه تلاوت شود. و نیز روایت کرده که هر کس در روز جمعه ماه رجب صد مرتبه سوره قل هو الله أحد را بخواند براى او در قیامت نورى شود که او را به بهشت بکشاند.

9- سید بن طاووس از حضرت رسول اکرم(صلى الله علیه و آله) روایت کرده که: هر کس در روز جمعه ماه رجب، مابین نماز ظهر و عصر، چهار رکعت نماز بگزارد و در هر رکعت حمد یک مرتبه و آیة الکرسى هفت مرتبه و قل هو الله أحد پنج مرتبه بخواند، و  سپس ده مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذِى لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ» حق تعالى براى او از روزى که این نماز را گزارده تا روزى که بمیرد هر روز هزار حسنه به او عطا فرماید، و او را به هر آیه‌ای که خوانده شهرى در بهشت از یاقوت سرخ و به هر حرفى قصرى در بهشت از دُرّ سفید دهد و تزویج فرماید او را حورالعین و از او راضى شود .

10- سه روز از این ماه را که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه گرفته شود. زیرا که روایت شده هر کس در یکى از ماه‌هاى حرام، این سه روز را روزه بدارد حق تعالى براى او ثواب نهصد سال عبادت بنویسد.

11- از حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) روایت شده است که: هر کس در یک شب از شب‌هاى ماه رجب ده رکعت نماز به این نحو که در هر رکعت حمد و قل یا ایها الکافرون یک مرتبه و توحید سه مرتبه بخواند، خداوند گناهان او را می‌آمرزد.

 

اعمال شب و روز اول ماه رجب

شب اول

این شب، شب شریفى است و در آن چند عمل وارد شده است .

1- وقتی هلال ماه دیده شد فرد بگوید:

اللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَیْنَا بِالْأَمْنِ وَ الْإِیمَانِ وَ السَّلامَةِ وَ الْإِسْلامِ رَبِّى وَ رَبُّکَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ.

و از حضرت رسول صلى الله علیه و آله منقول است که چون هلال رجب را مى‏دید مى‏گفت: اللَّهُمَّ بَارِکْ لَنَا فِى رَجَبٍ وَ شَعْبَانَ وَ بَلِّغْنَا شَهْرَ رَمَضَانَ وَ أَعِنَّا عَلَى الصِّیَامِ وَ الْقِیَامِ وَ حِفْظِ اللِّسَانِ وَ غَضِّ الْبَصَرِ وَلا تَجْعَلْ حَظَّنَا مِنْهُ الْجُوعَ وَ الْعَطَشَ.

2- غسل.

حضرت رسول اکرم(صلى الله علیه و آله) فرموده‌اند: هر کس ماه رجب را درک کند و اول و وسط و آخر آن ماه را غسل نماید، از گناهان خود پاک می‌شود مانند روزى که از مادر متولد شده است.

3- زیارت امام حسین علیه السلام .

4- بعد از نماز مغرب بیست رکعت، یعنی 10 تا دو رکعتی نماز گزارده شود. تا خود، اهل، مال و اولادش محفوظ بماند و از عذاب قبر در پناه باشد.

5- بعد از نماز عشاء دو رکعت نماز گزارده شود بدین نحو:

در رکعت اول حمد و ألم نشرح یک مرتبه و توحید سه مرتبه و در رکعت دوم حمد و ألم نشرح و توحید و معوذتین خوانده شود و پس از سلام، سى مرتبه لا إِلَهَ إِلا اللهُ بگوید و سى مرتبه صلوات بفرستد تا حق تعالى گناهان او را بیامرزد مانند روزى که از مادر متولد شده است.

 

روز اول رجب

این روز، روز شریفى است و برای آن چند عمل ذکر شده است:

1- روزه .

روایت شده که حضرت نوح (علیه السلام) در این روز به کشتى سوار شد و به کسانى که همراه او بودند امر فرمود روزه بگیرند که هر کس این روز را روزه بگیرد، آتش جهنم یک سال از او دور شود .

2- غسل .

3- زیارت امام حسین علیه السلام.

از امام جعفر صادق(علیه السلام) روایت شده است که: هر کس امام حسین (علیه السلام) را در روز اول رجب زیارت کند، خداوند او را بیامرزد. البته قابل ذکر است که زیارت از راه دور هم مورد قبول است ان شاء الله.

                                                                      

لیلة الرغائب ( شب آرزوها )

از جمله شبهای بزرگ و با عظمت ماه رجب شب جمعه اول این ماه است.معروف به لیلة الرغائب، اعمال مخصوصی در این شب ذکر شده که به واسطه آن اعمال برکات و پاداش فراوان بر انسان سرازیر می‏شود.
رغائب جمع رغیبه است به معنی «امرٌ مرغوب فیه عکاء کثیر» یعنی شبی که در آن عطاها و مواهب فراوان بدست می ‏آید در حدیث است شب جمعه اول این ماه احیاء و بیداری و نیایش فضیلت ویژه دارد و موجب دست‏یابی به عطایای ارزشمند حضرت پروردگار است، در حدیث است که رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: ملائکه این شب را به این نام نهادند و محدثان در کتاب‏های دعا نمازی با کیفیت مخصوصی در این شب ذکر کرده‏ اند که پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: هر کس این نماز را در این شب انجام دهد ثواب این نماز به نیکوترین صورت با روی خندان و درخشان و با زبانی فصیح در شب اول قبر در حضور این فرد ظاهر شود و به او می‏ گوید: ای دوست من مژده می ‏دهم تو را که از هر شدّت و سختی نجات یافتی، نمازگزار می‏گوید: تو کیستی که من تاکنون چنین صورتی زیبا با چنین جلوه ‏ای ندیدم و سخنی شیرین‏تر از کلام تو نشنیده ‏ام و بویی بهتر از بوی تو نبوئیدم در پاسخ می‏گوید: من همان نماز لیلة الرغائبم که شما انجام دادی. امشب آمده‏ ام نزدت باشم تا حق را ادا کنم و مونس تنهایی تو باشم و وحشت را از تو بردارم و چون در صور دمیده شود من در عرصه قیامت سایه بر سر تو خواهم افکند پس خوشحال باش که خیر از تو معدوم نخواهد شد.

کیفیت اعمال لیلة الرغائب

روز پنج شنبه اول آن ماه روزه گرفته شود. چون شب جمعه شد مابین نماز مغرب و عشاء دوازده رکعت نماز اقامه شود که هر دو رکعت به یک سلام ختم می شود و در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد، سه مرتبه سوره قدر، دوازده مرتبه سوره توحید خوانده شود. و چون دوازده رکعت به اتمام رسید، هفتاد بار ذکر" اللهم صل علی محمد النبی الامی و علی آله" گفته شود. پس از آن در سجده هفتاد بار ذکر "سبوح قدوس رب الملائکة والروح" گفته شود. پس از سر برداشتن از سجده، هفتاد بار ذکر "رب اغفر وارحم و تجاوز عما تعلم انک انت العلی الاعظم" گفته شود. دوباره به سجده رفته و هفتاد مرتبه ذکر "سبوح قدوس رب الملائکة والروح" گفته شود. در اینجا می توان حاجت خود را از خدای متعال درخواست نمود. ان شاء الله به استجابت می رسد

سیزدهم ماه رجب و اعمال اعتکاف

از جمله فضیلت ماه رجب آن است که ایام البیض در آن واقع شده یعنی روز سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم و اعتکاف برای خدا و روزه ‏داری، در آموزه‏ های دینی بر آن تأکید و سفارش شده است.
و نیز ولادت حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السّلام) در روز سیزدهم همین ماه واقع شده.

اعمال ام داوود

یکی از عبادتها و دعاهای معروف که در ماه رجب به انجام آن تأکید شده، اعمال ام‏ داوود است. در کتب حدیث نقل شده، جوانی در عراق که اهل معرفت بود به دست منصور دوانیقی به مدت طولانی در زندان او گرفتار شده بود که نامش داوود بود. مادرش تاب و توان خود را در فراق پسر از دست داده بود، روزی به خدمت امام صادق(علیه السّلام) رفت و داستان را نقل کرد و از آن حضرت چاره‏ جویی نمود. حضرت فرمود: آیا می‏دانی این ماه، ماه رجب است و دعا در آن زود به اجابت می‏رسد آنچه را که می‏گویم دقیقاً انجام ده تا فرزندت از زندان رهایی یابد.
ابتدا سه روز، سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم رجب را روزه ‏بدار و روز پانزدهم هنگام ظهر غسل کن و 8 رکعت نماز به جا بیاور. (کیفیت نماز در مفاتیح الجنان ذکر شده به آن مراجعه کنید). همین که نماز را خواند پس از مدّت کمی پسرش آزاد شد پس از آن ام داوود خدمت امام صادق(علیه السّلام) رسید و پس از عرض سلام خبر رهایی پسرش را به او رساند. امام صادق(علیه السّلام) فرمود: منصور دوانیقی در یکی از شب‏ها جدّم علی بن ابی طالب (علیه السّلام) را در خواب دید که به او هشدار داد: هرچه زودتر فرزندم داوود را آزاد کن و گرنه تو را در آتش می ‏اندازم. منصور هنگامی که آتش را در مقابل خود دید دستور داد که داوود را آزاد کنند.

بیست و هفتم ماه رجب

روز بیست و هفتم ماه رجب روز مبعوث شدن پیامبر اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) به رسالت و پیامبری است و روزه گرفتن در این روز مستحب و ثواب ویژه دارد برای هر کدام از این شب‏ها اعمال مخصوصی ذکر شده است.                            

                                                                                                                                                     التماس دعا

                                                                                                                        

برگرفته از مفاتیح الجنان