ظرافت های عبادت / حفظ رغبت نفس
قالَ عَلِی (ع) : خادِع نَفسَک فی العِبادَةِ وَ ارفَق بِها وَ لاتَقهَرها وَ خُذ عَفوَها وَ نِشاطَها، إِلاّ ما کانَ مَکتوباً عَلَیک مِنَ الفَریضَةِ فَإِنَّهُ لا بُدَّ مِن قَضائِها وَ تَعاهُدِها عِندَ مَحَلِّها.
در عبادت و بندگی، نفس خود را بفریب. با او مدارا نما و مقهورش مدار (تکلیف سخت به او مکن) و هنگام فراغت و نشاطش آن را دریاب (به طاعت و بندگی وادار) مگر آنچه بر تو واجب است که از بجا آوردن آن و مراعات نمودن آن در وقتش چارهای نیست.
قالَ عَلِی (ع) : إِنَّ لِلقُلوبِ إِقبالاً وَ إِدباراً فَإِذا أَقبَلَت فَاحمِلوها عَلَی النَّوافِلِ وَ إِذا أَدبَرَت فَاقتَصِروا بِها عَلَی الفَرائِضِ.
برای دلها اشتیاق و اعراض (آمادگی و ماندگی) است. پس هرگاه رو کرد آن را به انجام مستحبات وادارید و هرگاه روبرگرداند به انجام واجبات اکتفا کنید.
چند ساعت مطالعة پیاپی - حتی اگر به سردرد و پریشانی نرسد - چون به تکلف و تحمیل، انجام گرفته، طراوت و نشاط و رغبت ما را به مطالعه کتاب از بین میبرد. اما توزیع همین چند ساعت بر زمان، امید استمرار آن را افزایش میبخشد و نشاط و علاقة ما را حفظ میکند.
بزرگان اخلاق میفرمایند: اگر علاقه به اقامة 10 رکعت نماز مستحبی دارید 12 رکعت نخوانید؛ زیرا دو رکعت پایانی که به تحمیل و با فشار و بیحوصلگی انجام گرفته، خاطرة ناخوشایندی از خود در ذهن ما باقی میگذارد. همین تصویر نامبارک و آزاردهنده، انگیزه و اشتیاق و طلب ما را برای تکرار عمل کم میکند. اما اگر هشت رکعت خوانده شود، لذتی که از این عملِ زنده و پرطراوت تجربه میشود دو نتیجه در پی دارد:
اول: پیدایش تصویری دلانگیز و خاطرهای شیرین در ذهن.
دوم: پایداری شوق و عطش و تقاضا برای تکرار عمل در دل.
دوم: پایداری شوق و عطش و تقاضا برای تکرار عمل در دل.
